Protocol huisbezoek

Status van het huisbezoek

Belangrijk is dat de Centrale Raad van Beroep aangeeft dat het huisbezoek een belangrijk en noodzakelijk controle-instrument is. Kort gezegd komt het er op neer dat het onaangekondigd huisbezoek (nog steeds) gebruikt mag worden als controle-instrument. Wel stelt de rechter daar duidelijke voorwaarden aan. Zo moet er in beginsel een aanleiding zijn voor een huisbezoek én mogen er geen andere passende, minder ingrijpende middelen ter beschikking staan om de rechtmatigheid van de bijstand te onderzoeken. De cliënt moet duidelijk geïnformeerd zijn over zijn rechten en plichten en toestemming geven voor het huisbezoek.

De CRvB geeft in haar uitspraken aan wanneer een huisbezoek mag worden afgelegd in combinatie met de mogelijkheden voor een cliënt om dit te weigeren.

In beginsel is een huisbezoek altijd toegestaan mits met toestemming van de cliënt. Vragen staat immers vrij, net zoals het de burger vrij staat op deze vraag vanuit de overheid in te gaan of niet.

Echter een medewerker van de sociale dienst zal nooit een huisbezoek afleggen indien de bewoner geen toestemming verleent. In uitzonderlijke gevallen zal alleen de Sociale Recherche daartoe kunnen overgaan indien zulks noodzakelijk geoordeeld wordt, met inachtneming van de toepasselijke jurisprudentie.

Meedelen aanleiding huisbezoek

Voor wat betreft het instellen van een huisbezoek zijn verschillende varianten denkbaar. Daarbij valt te onderscheiden de situatie waarin wél sprake is van een concrete aanwijzing waardoor gerede twijfel ontstaat over de opgegeven woon- leefsituatie of waarin géén sprake is van een concrete aanwijzing.

A: Wél aanwijzing:

In deze eerste situatie (wél concrete aanwijzing) kan de cliënt de toegang nog steeds weigeren. Hij of zij is echter op basis van wet- en regelgeving wél verplicht zijn/haar medewerking te verlenen en moet rekening houden met de mogelijke directe consequenties van die weigering (bijvoorbeeld weigering of beëindiging van de uitkering). Het ligt voor de hand dat cliënt in het geval van een weigering op deze verplichting én de directe consequenties wordt gewezen.

Dit kan er toe leiden dat cliënt de toestemming om de woning te betreden alsnog verleent. Het kan ook leiden tot een blijvende weigering toegang te verlenen waarop de toepasselijke consequentie(s) kan worden geëffectueerd.

B: Géén aanwijzing:

In de situatie waarin géén concrete aanwijzing is die leidt tot gerede twijfel over de woonsituatie (bijvoorbeeld bij het voldoen aan een risicoprofiel*, een themaonderzoek, een steekproef of een dienstverleningsdoel) kan de cliënt de toegang eveneens weigeren. Aan deze weigering kunnen dan géén directe consequenties worden verbonden (bijvoorbeeld weigering of beëindiging van de uitkering). Wél is het mogelijk het onderzoek naar de woonsituatie voort te zetten met andere middelen dan het huisbezoek. Bij een weigering wordt direct een afspraak gemaakt voor op het gemeentehuis, waarbij wordt aangegeven welke gegevens moeten worden meegenomen. De bevindingen van dit onderzoek kunnen uiteindelijk alsnog leiden tot directe consequenties voor de cliënt in kwestie. Ook kan een vervolgonderzoek er toe leiden dat alsnog concrete aanwijzingen ontstaan waardoor gerede twijfel ontstaat over de juistheid van de verstrekte gegevens. Hierop kan alsnog een huisbezoek worden uitgevoerd als bedoeld onder A.

* Of risicoprofielen nooit tot een concrete aanwijzing kunnen leiden waaruit gerede twijfel ontstaat over de woonsituatie is overigens de vraag. In een recente uitspraak van de CRvB wordt aangegeven dat het enkele feit dat iemand aan een bepaald profiel voldeed onvoldoende was. Er zijn echter profielen denkbaar waarbij voldoen wél voldoende oplevert om tot gerede twijfel over de woonsituatie te komen. Bijvoorbeeld de 2-kamerbewoning met meerdere ingeschrevenen. Ook het profiel in combinatie met andere aanwezige informatie kan leiden tot gerede twijfel. Wanneer iemand in een risicoprofiel past, dient indien mogelijk eerst een minder zwaar middel te worden ingezet (dossieronderzoek, gesprek cliënt, bronnenonderzoek e.d.). De combinatie van een en ander kan wellicht leiden tot het ontstaan van gerede twijfel over de woonsituatie op basis van concrete feiten en omstandigheden. Dit kan de benadering van de betrokkene via een “informed consent” (zie volgende alinea) bij een weigering overbodig maken.

(Vastlegging) instemming bewoner

Op grond van het Europese verdrag van de rechten van de mens (EVRM) is het noodzakelijk dat bij inbreuk op het huisrecht sprake is van een zogenaamde “informed consent”. Dit begrip houdt in dat de cliënt zijn toestemming op basis van vrijwilligheid moet verlenen. Deze toestemming moet gebaseerd zijn op volledige en juiste informatie over de reden en doel van het aangekondigde of onaangekondigde huisbezoek. Tevens moeten hem/haar rechten en plichten rondom het huisbezoek duidelijk zijn.

De bewijslast dat sprake is geweest van een zogenaamd “informed consent” ligt bij de controlerende organisatie i.c. de gemeente.

Het is in alle gevallen dus van belang dat de toestemming van de cliënt deugdelijk wordt vastgelegd in de rapportage die naar aanleiding van het huisbezoek wordt gemaakt. Ook hierbij kunnen de eerder beschreven twee situaties worden onderscheiden.

A: Wél aanwijzing:

Cliënt moet allereerst geïnformeerd worden over de reden en het doel van het onderzoek.

Hem/haar wordt meegedeeld dat het niet meewerken aan het onderzoek wél directe

consequenties kan of zal hebben. De uitkering kan worden beëindigd of niet worden toegekend op grond van artikel 54 WWB (schenden inlichtingenverplichting) In de praktijk kan hierdoor een aanvankelijke weigering tot medewerking leiden tot het alsnog toestemming verlenen door de cliënt. In deze gevallen is overigens géén sprake van een “informed consent”. De cliënt heeft zijn toestemming immers niet op basis van echte vrijwilligheid verleend maar (mede) op basis van de mogelijke directe consequenties.

B: Géén aanwijzing:

Cliënt moet geïnformeerd worden over de reden en het doel van het onderzoek.

Hem/haar moet worden meegedeeld dat het niet meewerken aan het onderzoek geen directe consequenties kan of zal hebben. Slechts wanneer aan deze voorwaarden is voldaan is sprake van een zogenaamd “informed consent” en kunnen de uitkomsten van het onderzoek in bezwaar en beroep stand houden.”Het niet meewerken kan wel tot gevolg hebben dat er nader onderzoek wordt gedaan afhankelijk van de situatie en reden van het in eerste instantie voorgenomen huisbezoek.

Vastlegging:

In beide gevallen moet deugdelijk in de rapportage die naar aanleiding van het huisbezoek wordt gemaakt worden vastgelegd dat de instemming van de cliënt is verkregen en dat dit op de juiste wijze is gebeurd. Tevens is het noodzakelijk dat de identiteit van cliënt wordt genoteerd en gecontroleerd aan de hand van een geldig identiteitsbewijs. In de situatie waarin iemand zich niet bekend wil maken en/of géén geldig ID bewijs kan of wil tonen wordt daarvan eveneens notitie gemaakt. Voor het toestemming verlenen voor een huisbezoek zijn standaardformulieren in de bijlagen 2 en 3 opgenomen (bijlage 2 voor situaties waarbij een concrete aanwijzing ontbreekt en bijlage 3 voor situaties waarbij een wel sprake is van een concrete aanwijzing). Slechts in een zeer klein aantal gevallen is er achteraf een geschil te verwachten over het wel of niet toestemming verlenen door de cliënt. Een getekende toestemming maakt een zaak meteen vanaf het begin al zwaarder en vaak ook zwaarder dan nodig/gerechtvaardigd is. Een consulent kan naar verwachting goed inschatten of een getekende verklaring noodzakelijk is/kan zijn of dat volstaan kan worden met de mondelinge toestemming van de klant. Het is daarom niet noodzakelijk om te allen tijde een standaardformulier te laten ondertekenen. Het is denkbaar dat sneller in situaties waarbij er sprake is van een concrete aanwijzing een getekende verklaring gevraagd zal worden dan in situaties waarbij er geen sprake is van een concrete aanwijzing.

In gevallen van “wél aanwijzing” waarin in eerste instantie medewerking is geweigerd maar vanwege de mogelijke consequenties toch medewerking wordt verleend is geen formulier nodig. Dit omdat er toch geen sprake is van echte vrijwilligheid.