Uitvoeringsbesluit inkomstenvrijlating 2016

Ondertekening

Nota-toelichting Algemeen

Sinds 1 oktober 1997 gold er in de Abw voor bepaalde groepen die algemene bijstand ontvingen een zogenaamde inkomstenvrijlating. Dit betekende dat in afwijking van de hoofdregel een deel van de inkomsten uit arbeid niet op de bijstand werden gekort. Met de invoering van de WWB is de doelgroep voor deze vrijlating verruimd en zijn de duur en hoogte van de vrijlating beperkt. Sinds 1 januari 2015 kent de Participatiewet ook een inkomstenvrijlating voor personen met een medische urenbeperking die algemene bijstand ontvangen.

Sinds 1 juli 2009 gelden er voor belanghebbenden die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt gunstigere regels met betrekking tot de reguliere vrijlating van inkomsten uit arbeid.

De vrijlatingsregeling geldt alleen voor personen die recht hebben op algemene bijstand. Degene met een eigen inkomen dat uitstijgt boven de voor hem geldende bijstandsnorm (norm – verlagingen) inclusief vt heeft geen recht op bijstand en kan derhalve geen beroep doen op de vrijlatingsregeling om zodoende eventueel aanspraak te maken op aanvullende bijstand. Zie CRvB 23-03-2004, nr. 01/6184 NABW. Daarbij wordt onder eigen inkomen verstaan: het netto inkomen inclusief (fictieve) vt vermeerderd met de heffingskortingen waar aanspraak op bestaat, met uitzondering van de jonggehandicaptenkorting. Voor personen jonger dan 27 jaar behoort de jonggehandicaptenkorting wel tot het inkomen (artikel 31 lid 7 Participatiewet). Zie over de heffingskortingen ook “Heffingskortingen” en “Heffingskortingen en teruggaven”.

De vrijlatingsbepalingen van artikel 31 lid 2 onderdelen n en r Participatiewet gelden in beginsel ook indien sprake is van terugvordering in verband met inkomsten uit arbeid, zelfs indien sprake is van fraude. Het college is echter niet gehouden om de vrijlating toe te passen als belanghebbende inkomsten heeft verzwegen. Artikel 31 lid 2 onderdeel n Participatiewet geeft het college expliciet beoordelingsruimte bij het oordeel of inkomsten uit arbeid bijdragen aan de arbeidsinschakeling. Gezien het complementaire karakter van de bijstand en de eigen verantwoordelijkheid voor de voorziening in het bestaan is het redelijk dat het college in beginsel vooraf beoordeelt of de inkomsten uit arbeid bijdragen aan de arbeidsinschakeling. Die mogelijkheid wordt het college onthouden als belanghebbende de inkomsten uit arbeid verzwijgt (zie CRvB 12-06-2012 nr. 10/6178 WWB en CRvB 18-12-2012, nrs. 11/3046 WWB e.a.). Volgens de auteurs van Grip op is dit ook van toepassing op de inkomstenvrijlating van artikel 31 lid 2 onderdeel r Participatiewet. Op de inkomstenvrijlating van artikel 31 lid 2 onderdeel y Participatiewet is dit volgens de auteurs van Grip op niet van toepassing. Zie over terugvordering “Rekening houden met vrijgelaten middelen (o.a. inkomsten en vermogen)”.

De reguliere- en aanvullende inkomstenvrijlating van artikel 31 lid 2 onderdelen n en r Participatiewet en de structurele inkomstenvrijlating van artikel 31 lid 2 onderdeel y Participatiewet is beperkt tot inkomsten uit arbeid. Daarbij gaat het in de eerste plaats om loon. Een redelijke wetsuitleg brengt echter met zich mee dat tevens de volgende inkomsten als inkomsten uit arbeid worden aangemerkt en dus deels zijn vrijgelaten:

Doorbetaling van loon tijdens ziekte gedurende de eerste 104 weken, ongeacht of de belanghebbende in Nederland of het buitenland werkt. Dergelijke inkomsten worden door de werkgever betaald ingevolge de arbeidsovereenkomst. Overigens geldt in het buitenland vaak dat doorbetaling van loon tijdens ziekte door een andere instantie dan de werkgever gebeurt. Na afloop van de 104 weken ontstaat er recht op een WAO-uitkering. Dit betreft inkomen in verband met arbeid. Hiervoor geldt de inkomstenvrijlating niet meer.

Een uitkering aan een werknemer in verband met zwangerschap en bevalling op grond van de Wet arbeid en zorg.

Ook inkomsten uit additionele arbeid moeten worden aangemerkt als inkomsten uit arbeid in de zin van de Participatiewet. Dit betekent dat indien aan de overige voorwaarden is voldaan, deze inkomsten deels worden vrijgelaten. In de praktijk zal dit echter niet vaak voorkomen. Het verrichten van additionele arbeid leidt namelijk in verreweg de meeste gevallen tot onafhankelijkheid van de (algemene) bijstand.

Een stagevergoeding dient onder omstandigheden aangemerkt te worden als loon, de bedongen tegenprestatie voor arbeid uit hoofde van een arbeidsovereenkomst. Een stagevergoeding moet in dat geval worden beschouwd als inkomen in de zin van artikel 32 lid 1 Participatiewet (zie CRvB 17-03-2009, nrs. 07/3689 e.a., CRvB 26-03-2013, nr. 10/3695 WWB en CRvB 18-06-2013, nrs. 11/3406 WWB e.a.). De aanwezigheid van een arbeidsoverkomst wordt immers beoordeeld naar objectieve maatstaven, ongeacht de benaming die partijen zelf aan hun overeenkomst geven (zie ook “Het begrip dienstbetrekking”). Is de stagevergoeding eigenlijk loon uit arbeid, dan is op grond van artikel 31 lid 2 onderdeel n of r Participatiewet of artikel 31 lid 2 onderdeel y Participatiewet mogelijk een deel van de inkomsten vrijgelaten. Indien een stage echter overwegend gericht is op het uitbreiden van eigen kennis en ervaring van de werknemer, dan is er, hoe dan ook geen sprake van arbeid (zie HR 28-06-1996, NJ 1996, 711). In dat geval komt een eventuele vrijlating op grond van artikel 31 lid 2 onderdeel n of r Participatiewet of artikel 31 lid 2 onderdeel y Participatiewet niet meer aan de orde (zie ook CRvB 28-02-2006, nr. 04/5380 NABW, CRvB 07-06-2011, nrs. 09/3442 WWB e.a. en CRvB 01-11-2011, nr. 09/6939 WWB). Zie voor het oordeel of sprake is van stage of werk ook de bijlage bij de Verzamelbrief van 19 december 2013. Voor zover een stagevergoeding gezien kan worden als een onkostenvergoeding voor bijvoorbeeld reiskosten of andere verwervingskosten, kan deze worden vrijgelaten op grond van artikel 31 lid 2 onderdeel f Participatiewet (zie “Vergoedingen voor specifieke kosten”) of artikel 31 lid 2 onderdeel g Participatiewet (zie “Vergoedingen en verstrekkingen (verwervingskosten)”), afhankelijk van de aard van de stage en de stageplaats.

Een uitkering op grond van de Ziektewet (ZW) kan worden ontvangen tijdens ziekte, indien er geen verplichting tot doorbetaling van loon (meer) is voor de werkgever. Dit doet zich voor bij ziekte tijdens uitzendwerk, ingeval tijdens de ziekte het arbeidscontract afloopt en bij ziekte gedurende de periode dat belanghebbende recht op een WW-uitkering heeft. Aangezien een uitkering krachtens de ZW eerst kan worden ontvangen nadat de arbeidsovereenkomst is geëindigd, betreft het inkomen in verband met arbeid, waarvoor de vrijlating niet geldt (zie CRvB 03-08-2004, nr. 02/1871 NABW).

Of een ontslagvergoeding als inkomsten uit arbeid, als inkomsten in verband met arbeid of als vermogen moet worden aangemerkt, is afhankelijk van het soort ontslagvergoeding waar het om gaat. Zie verder “Transactiesysteem”.

Alle inkomsten die niet zijn aan te merken als inkomsten uit arbeid zoals hiervoor omschreven dienen volledig op de algemene bijstand te worden gekort (bijvoorbeeld alimentatie en een ANW-uitkering).

Artikelsgewijze toelichting

Artikelen 1. en 3. tot en met 9. behoeven geen nadere toelichting.

Artikel 2. Arbeidsinschakeling

Voor de in dit artikel onder sub 2 en 3 genoemde periode van 6 maanden is aansluiting gezocht bij de referte periode voor de WW (de zogenaamde “26 uit 39 weken” eis). Voor het in lid 3 (evenals in artikel 4 lid 4) genoemde aantal uren van 5 is aansluiting gezocht bij de WW, waarbij het recht pas ontstaat bij een verlies van arbeid van tenminste 5 uur per week.

Artikel 10. Hoogte en duur inkomstenvrijlating

Niet helemaal duidelijk is of er slechts eenmalig recht op inkomstenvrijlating bestaat of dat hier ieder jaar opnieuw gebruik van kan worden gemaakt. Gelet op de tekst van de overige onderdelen van artikel 31 lid 2 Participatiewet moet aangenomen worden dat het recht op inkomstenvrijlating tijdens de bijstandsverlening slechts één keer per periode van bijstandsverlening bestaat. In tegenstelling tot bijvoorbeeld artikel 31 lid 2 onderdeel j en k Participatiewet ontbreekt in artikel 31 lid 2 onderdeel n Participatiewet immers een zinsnede als "per kalenderjaar" of "per jaar".

De zinsnede "gedurende een periode van ten hoogste zes maanden" in artikel 31 lid 2 onderdeel n Participatiewet heeft betrekking op de inkomstenvrijlating en niet op de arbeidsinkomsten of op de arbeid. De omstandigheid dat arbeid onderbroken wordt, verandert op niets aan de maximale duur van de inkomstenvrijlating.

In het vorige uitvoeringsbesluit (2015) was dat anders geregeld, daar was immer sprake van een periode van inkomstenvrijlating gedurende 6 aaneengesloten maanden. De wijziging vloeit voort uit het Wetsvoorstel vrijlating lijfrenteopbouw en inkomsten uit arbeid en bevordering vrijwillige voortzetting pensioenopbouw. Hierin is onder andere aangekondigd dat de duur van de vrijlating voor inkomsten uit arbeid wordt aangepast zodat ook bijstandsgerechtigden met korte perioden van tijdelijk werk hiervan optimaal gebruik kunnen maken. Het huidige uitvoeringsbesluit is daarom aan de inmiddels in werking getreden wetswijziging aangepast.

De dag waarop de inkomstenvrijlating eindigt kan evenwel ook op een eerdere datum worden bepaald. Dit volgt uit de zinsnede "ten hoogste" in artikel 31 lid 2 onderdeel n Participatiewet en "maximaal" in artikel 31 lid 2 onderdeel r Participatiewet. Of het college zulks in het individuele geval doet, behoort tot zijn beoordelingsvrijheid bij de beantwoording van de vraag in hoeverre de inkomstenvrijlating bijdraagt aan de inschakeling in de arbeid.

Het toepassen van de vrijlating vindt plaats vóór verhoging van het inkomen met een fictief bedrag aan vakantietoeslag conform de artikelen 8 t/m 14 van de Regeling Participatiewet, IOAW en IOAZ. Het vrijlatingsbedrag geldt namelijk exclusief vakantietoeslag.

Artikel 11. Inkomstenvrijlating en bijzondere bijstand

In de toelichting op artikel 6 van de Beleidsregels is de volgende passage opgenomen: “Van het in aanmerking te nemen inkomen worden de middelen bedoeld in artikel 31 lid 2 Participatiewet en artikel 33 lid 5 Participatiewet niet tot het inkomen van belanghebbende gerekend. De middelen als bedoeld in genoemde artikelen worden dus ook voor de bijzondere bijstand vrijgelaten; dit deel van het inkomen wordt niet in aanmerking genomen als draagkrachtinkomen”.

Artikel 12. Inkomstenvrijlating en recht op huurtoeslag

Het recht op (gedeeltelijke) vrijlating van inkomsten kan er sinds 1 juli 2002 toe leiden dat er minder huurtoeslag wordt ontvangen dan in de situatie zonder inkomstenvrijlating. Het gemis aan huurtoeslag kan in dat geval met een woonkostentoeslag worden gecompenseerd.

Artikel 13. Bijzondere en onvoorziene gevallen

Dit artikel behoeft geen nadere uitleg.

Artikel 14. Inwerkingtreding

Dit artikel behoeft geen nadere uitleg.

Artikel 15. Citeertitel

Dit artikel behoeft geen nadere uitleg.