Beleidsnota Mantelzorgondersteuning 2009

BELEIDSNOTA MANTELZORGONDERSTEUNING 2009

Inleiding

De gemeenteraad van Heemstede heeft op 26 juni 2008 de Beleidsnota Wmo 2008-2011 vastgesteld. In deze nota zijn in paragraaf 3.3 (‘Verbeteren mantelzorgondersteuning’) verschillende voorstellen geformuleerd om de Heemsteedse mantelzorgers goed te kunnen ondersteunen. Tevens is in deze nota aangegeven dat we voor de inzet van de eenmalig door het rijk beschikbare gestelde middelen (€ 68.451) nadere voorstellen zouden presenteren. Dit bedrag is het gemeentelijke aandeel in de onderbesteding van de landelijke regeling ‘Mantelzorg-compliment’ 2007.

In deze nota worden u, na een schets van de huidige stand van zaken op het gebied van mantelzorgondersteuning in Heemstede én een overzicht van geconstateerde hiaten, voorstellen gepresenteerd voor de mogelijke inzet van deze incidentele middelen. De voorstellen treft u in gele kaders aan.

Definitie "mantelzorg"

Mantelzorg is zorg die noodzakelijkerwijs langdurig, onbetaald en vanuit een persoonlijke betrokkenheid wordt verleend door familie, vrienden en mensen uit de naaste omgeving van hulpbehoevende ouderen, zieken of gehandicapten. Mantelzorg wordt gekenmerkt door een hoge mate van onvermijdelijkheid, een doorgaans grote intensiteit en langdurigheid en de noodzaak om - vaak aanzienlijke - wijzigingen aan te brengen in het leven waaraan men voorheen gewend was. Mantelzorg wordt soms ook aangeduid als informele zorg. [1]

Mantelzorgers zijn geen beroepsmatige zorgverleners en “kiezen” er niet voor om te gaan zorgen: zij geven zorg omdat zij een persoonlijke band, c.q. een sociale relatie, hebben met degene aan wie zij mantelzorg verstrekken. De zorg is langdurig en kan in omvang verschillen. Soms is zelfs sprake van mantelzorg die 24 uur per dag omvat. Landelijk wordt, om van mantelzorg te kunnen spreken, de grens gehanteerd van 8 uur per week en langer dan 3 maanden zorg verlenen. Als deze grens bereikt wordt onstaat er (meer) behoefte aan ondersteuning om zorg te kunnen blijven combineren met werk en (meer) behoefte aan het tijdelijk overdragen van de zorg.

[1] Informele zorg wordt in de literatuur omschreven als de zorg die aan een hulpbehoevende wordt gegeven door een of meer leden uit zijn of haar directe omgeving, waarbij de zorgverlening rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie en niet wordt verleend in het kader van een hulpverlenend beroep of vanuit georganiseerd vrijwilligerswerk (Kwekkeboom 1990). Deze definitie komt inhoudelijk overeen met de door ons gehanteerde definitie van mantelzorg.

Doelgroep Heemstede

Het aantal mantelzorgontvangers en mantelzorgverleners in Heemstede is niet bekend. Wel kan uit landelijk onderzoek [2] worden afgeleid dat er in Heemstede ongeveer 600-700 ontvangers van mantelzorgzijn en rond de 2000 tot 2600 mantelzorgverleners ouder dan 18 jaar (oftewel, circa 13 procent van de Heemsteedse bevolking, ouder dan 18 jaar).

Van de jongeren tussen de 12 en 18 jaar is landelijk gezien 10 procent mantelzorger. Er is geen aanleiding aan te nemen dat dit percentage in Heemstede anders is. We hebben het dan over circa 200 jongeren. In Heemstede hebben wij signalen ontvangen van het Buurtnetwerk 12-plus dat er jonge mantelzorgers zijn die zodanig belast worden, dat zij in het dagelijks functioneren in de problemen komen.

[2] ‘Blijvend in balans’ (2007) en ‘Mantelzorg in getallen’ (2003) van het Sociaal Cultureel Planbureau.

Beleidsnota Wmo/lokaal gezondheidsbeleid 2008-2011 ‘Meedoen in Heemstede’

Mantelzorg past in het uitgangspunt van het in juni 2008 door de raad vastgestelde Heemsteedse Wmo-beleid, dat uitgaat van wederzijdse ondersteuning van burgers. Een inwoner van Heemstede dient in dat kader naar vermogen beschikbaar te zijn voor mensen in zijn omgeving, bijvoorbeeld door het verrichten van mantelzorg. Om dit mogelijk te kunnen maken is het van belang dat er voor mantelzorgers een goed ondersteuningsaanbod aanwezig is én dat de mantelzorgers bekend zijn met dit aanbod.

De nota Wmo/lokaal gezondheidsbeleid 2008-2011 noemt 4 voorstellen om dit te realiseren:

• 1.

  Het voortzetten en uitbreiden van de inzet van Tandem (voorheen Steunpunt Mantelzorg) in Heemstede.

• 2.

  Het faciliteren van de werkzaamheden van de Stichting Thuiszorg Gehandicapten in Heemstede. De stichting houdt zich bezig met de ondersteuning van mantelzorgers door inzet van thuishulp.

• 3.

  Het verbeteren van het bereik en de ondersteuning van jonge mantelzorgers.

• 4.

  Het nader onderzoeken op welke wijze de eenmalig door het rijk beschikbare gestelde middelen voor mantelzorgondersteuning - € 68.451 - kunnen worden ingezet.

Opbouw notitie

Deze notitie is als volgt opgebouwd. In paragraaf 1 geven we inzicht in de huidige stand van zaken in Heemstede op het gebied van manelzorgondersteuning. We gaan daarbij tevens in op de uitwerking van de hierboven onder 1 t/m 3 genoemde voorstellen uit de nota Wmo/lokaal gezondheidsbeleid 2008-2011.

In paragraaf 2 schetsen we vervolgens de hiaten die op dit moment nog aanwezig zijn in het ondersteu-ningsaanbod voor mantelzorgers. We baseren ons hierbij onder andere op de bevindingen van Tandem en van het Loket Heemstede. En op de knelpunten die tijdens een regionale conferentie, georganiseerd door de gemeente Haarlem, recent zijn benoemd. Hierna doen we in paragraaf 3 - met inzet van de eenmalig door het rijk verstrekte middelen - voorstellen voor het verbeteren van het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers in Heemstede. Dit als uitwerking van het hierboven onder 4 genoemde voorstel van de nota Wmo/lokaal gezondheidsbeleid 2008-2011.

1. STAND VAN ZAKEN MANTELZORGONDERSTEUNING IN HEEMSTEDE

Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft in oktober 2007 de “Beleidsbrief mantelzorg en vrijwilligerswerk: voor elkaar” aangeboden aan de Tweede Kamer. Hierin worden basisfuncties genoemd van lokale ondersteuning van mantelzorgers. Deze basisfuncties zijn: informatie, advies en begeleiding, emotionele steun, educatie, praktische hulp, respijtzorg, financiële tegemoetkoming en materiële hulp. In het onderstaande gaan we in op de wijze waarop in Heemstede vorm wordt gegeven aan mantelzorgondersteuning.

1.1 Algemeen welzijnsaanbod

De inzet van de gemeente op het beleidsterrein welzijn, en meer specifiek de invulling van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), draagt bij aan de ondersteuning van Heemsteedse inwoners in het algemeen. Voor wat betreft de ondersteuning van mantelzorgers biedt het algemene welzijnsaanbod activiteiten die de zorgvrager ondersteunen en daarmee de mantelzorger kunnen ontlasten. Dat aan dit laatste veel behoefte is, wordt bevestigd in het onderzoek ‘Mantelzorg’. [3] Eén van de constateringen in dit onderzoek is tevens dat ondersteuning van de zorgvrager effectief is om overbelasting bij mantelzorgers te voorkomen. Ook tijdens de Haarlemse conferentie over mantelzorg die op 2 maart jongstleden is gehouden, werd door mensen uit de praktijk aangegeven dat het verlenen van goede zorg aan de zorgvragers een van de beste manieren is om mantelzorgers te ontlasten (nadere informatie over deze conferentie treft u aan op pagina 5).

In Heemstede kan in dit verband worden gewezen op: het aanbod vervoersvoorzieningen voor ouderen, het subsidiëren van de ondersteuning van thuiswonende dementerende ouderen en het bieden van individuele voorzieningen zoals huishoudelijke hulp en trapliften. Het zijn voorbeelden van een aanbod waarmee we - indirect - mantelzorgers kunnen ondersteunen. Hetzelfde geldt voor de dagopvang (tot 1 januari 2009 geheel door de Awbz gefinancierd). De mantelzorger zelf blijkt met name behoefte te hebben aan (administratieve) ondersteuning, advies en informatie.

[3] Mantelzorg, een overzicht van de steun van en aan mantelzorgers in 2007; SCP februari 2009

1.1.1 Informatie en advies

Het Loket Heemstede heeft een centrale rol in het bieden van informatie, advies en ondersteuning op het brede terrein van wonen, zorg en welzijn. Het vormt tevens de eerste toegang tot informatie en advies over mantelzorg en feitelijke ondersteuning van mantelzorgers.

Sinds juli 2007 maakt Tandem (voorheen het Steunpunt Mantelzorg) deel uit van de partners in het Loket Heemstede. Hiermee is reeds geanticipeerd op de nieuwe taak voor gemeenten als gevolg van de Wmo: de ondersteuning van mantelzorgers. De toegevoegde waarde van de deelname van Tandem is gebleken: het heeft enerzijds de expertise voor wat betreft de mantelzorgondersteuning van de loketmedewerkers versterkt. Anderzijds heeft het geleid tot een gestegen vraag naar mantelzorgondersteuning. Met de vaststelling van de nota Wmo/lokaal gezondheidsbeleid 2008-2011 is daarom besloten de inzet van Tandem in het Loket Heemstede uit te breiden: de deelname in het Loket van Tandem is verdubbeld van zes naar twaalf uur én de inzet van een mantelzorgzorgmakelaar wordt gefaciliteerd. Tandem ontvangt hiervoor een jaarlijkse subsidie van ruim € 23.000.

1.1.2 Signalering en toeleiding

Met de invoering van de Wmo is het aantal contacten met zorgvragers aanzienlijk toegenomen. Dit wordt onder andere veroorzaakt doordat loketmedewerkers in de regel een huisbezoek afleggen bij cliënten als er een indicatieadvies moet worden gegeven voor hulp bij het huishouden. In 2008 waren dit ongeveer 300 bezoeken (ter vergelijking: voor de invoering van de Wmo was sprake van circa 70 huisbezoeken per jaar). In deze contacten proberen de loketmedewerkers altijd om de situatie van de zorgvrager zo goed mogelijk in beeld te krijgen. Daarbij komt echter óók de mantelzorg en de intensiteit daarvan in beeld. Zoals aangegeven is mede dankzij de deelname van de Tandem in het Loket de bewustwording en het kennisniveau van de medewerkers op het gebied van mantelzorg de afgelopen jaren sterk toegenomen. Behoefte aan ondersteuning en mogelijke overbelasting worden eerder gesignaleerd en de medewerkers kunnen beter adviseren, informeren, begeleiden en toeleiden naar het ondersteuningsaanbod. De ervaring is wel dat de mantelzorger zijn/haar vraag naar ondersteuning pas aan de orde stelt als de situatie rond de zorgvrager is geregeld.

Een goede bijdrage aan de signalering op het gebied van mantelzorg wordt tevens geleverd via de preventieve huisbezoeken van de Stichting Welzijn Ouderen Heemstede.

1.1.3 Ondersteuningsaanbod

Zoals aangegeven participeert Tandem in het Loket Heemstede. Tandem is een regionale instelling met een ondersteuningsaanbod voor alle inwoners van Zuid-Kennemerland. De ondersteuning van (Heemsteedse) mantelzorgers door Tandem bestaat uit informatie en advies, uit individuele begeleiding, cursussen, groepsondersteuning, themabijeenkomsten, lotgenotencontact en uit concrete hulp: het overnemen van de zorg, c.q de inzet van respijtzorg. [4]

[4] Respijtzorg is de tijdelijke en volledige overname van zorg om de mantelzorger vrijaf te geven. Deze zorg kan zowel professioneel als vrijwillig zijn. Vormen van zorg zijn dagopvang, kortdurende opname, oppas aan huis en ondersteunende begeleiding. Binnen een straal van 10 kilometer van Heemstede zijn er in totaal 9 instellingen die vormen van respijtzorg bieden.

Aanbod Tandem voor mantelzorgers

Cursusaanbod mantelzorgers:

• Na zorgen komt morgen (loslaten van zorgtaken door mantelzorgers na overlijden partner);

• Dementie

• Mijn verhaal als mantelzorger

Informatie en advies:

• Mantelzorgmakelaars

• Themabijeenkomsten (groepsadvies)

• Ondersteuning familiesituaties in samenwerking met onder andere MEE, Draagnet.

• Samenwerking in de regio met Stichting Kontext, Geestgronden en Dijk en Duin.

Lotgenotengroepen:

• Alzheimercafe

• Uitgave Tandemnieuws

Inzet van zorgvrijwilligers

Iedere mantelzorger moet terecht kunnen bij Tandem. Als er (achterliggende) problemen zijn waar Tandem de expertise niet voor heeft, wordt er doorverwezen. Hiernaast richt Tandem zich op voorlichting, educatie en deskundigheidsbevordering van professionals en verzorgt de organisatie lespakketten voor jonge mantelzorgers. Hiermee wordt ernaar gestreefd dat jonge mensen zich bewust worden van mantelzorg en eventuele overbelasting van jonge mantelzorgers herkend en bespreekbaar wordt.

Tevens organiseert Tandem jaarlijks in gemeenten de Dag van de Mantelzorg. In 2008 heeft deze dag op 10 november plaatsgevonden. Bij de organisatie is samengewerkt met de Stichting Welzijn Ouderen Heemstede. De waardering voor de inzet van mantelzorgers werd in Heemstede vorm gegeven met een verwendag met koffie met gebak, een lunch en workshops. Er waren in Heemstede ongeveer 55 deelnemers. Door de gemeente is een boeket bloemen overhandigd aan mantelzorgers die niet in staat waren deze dag te bezoeken. De dag werd door de aanwezige mantelzorgers zeer gewaardeerd.

Naast het bieden van directe ondersteuning houdt Tandem zich bezig met het signaleren van knelpunten en het stimuleren van oplossingen en het - zo nodig - actualiseren van aanbod. Hierbij streeft de instelling naar lokaal maatwerk, in samenwerking met gemeenten en andere organisaties.

Niet alleen Tandem biedt in Heemstede een ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers. Als regionale ondersteunende organisatie is verder de Stichting Thuiszorg Gehandicapten actief. Deze instelling zet zich in voor vrijwillige thuishulp en professionele thuiszorg voor kinderen en volwassenen met een beperking of chronische ziekte. Daarnaast ondersteunt zij ouders en broertjes en zusjes van kinderen via ondersteuningsgroepen. Ook hier is sprake van een regionaal aanbod dat openstaat voor alle inwoners van de regio. De stichting biedt zowel respijtzorg als emotionele en praktische ondersteuning.

De subsidiëring van de twee hierboven genoemde organisaties - Tandem en de Stichting Thuiszorg Gehandicapten - is in 2007 van de Awbz overgegaan naar de Wmo. Oftewel de subsidiëring is van rijksniveau overgegaan naar lokaal niveau, c.q. naar de individuele gemeenten. Het schaalniveau van de organisaties staat echter niet ter discussie: lokale mantelzorgorganisaties zijn onvoldoende levensvatbaar met het oog op de omvang van de doelgroep en de vereiste professionaliteit. Over de subsidiëring van de regionale inzet van de organisaties - het basispakket aan mantelzorgondersteuning - vindt door de gemeenten in (Zuid-)Kennemerland afstemming plaats. De gemeente Heemstede draagt voor de regionale inzet van Tandem € 17.500 bij en voor de inzet van Stichting Thuiszorg Gehandicapten ruim € 7.000. Voor de specifiek op individuele gemeenten gerichte inzet - zoals de inzet van Tandem in het Loket Heemstede - worden afzonderlijke afspraken gemaakt.

Naast deze twee door ons gesubsidieerde organisaties spelen vele andere organisaties een rol in de ondersteuning van mantelzorgers. Bijvoorbeeld MEE (gericht op ondersteuning voor mensen met een beperking), Kontext (stichting voor maatschappelijke dienstverlening), GGZ in Geest (voorheen De Geestgronden, gericht op geestelijke gezondheidszorg). Het gaat om zaken als werving van en cursussen voor (zorg)vrijwilligers, maar ook om informatievoorziening, lotgenotencontacten en respijtzorg. Kontext participeert in het Loket Heemstede en wordt hiervoor gesubsidieerd, met GGZ in Geest en MEE bestaat een goede samenwerking vanuit (met name) het Loket Heemstede. Met MEE is in dit kader sprake van een samenwerkingsconvenant.

Voor de volledigheid wijzen we nog op de inzet van Mezzo (deze landelijke instelling ondersteunt de regionale mantelzorgorganisaties) en het Platform Belangenbehartiging Mantelzorg Kennemerland. Het Platform richt zich niet op de individuele mantelzorger, maar komt op voor de collectieve belangen van mantelzorgers.

2. GECONSTATEERDE HIATEN MANTELZORGONDERSTEUNING IN HEEMSTEDE

Op grond van het bovenstaande kan worden gesteld dat het algemene niveau van ondersteuning van mantelzorgers in Heemstede goed is. Dankzij de inzet van Loket Heemstede, dankzij ons eigen aanbod aan voorzieningen en het ondersteuningsaanbod van diverse organisaties zoals Tandem, MEE en anderen. Toch kunnen we ook enkele knelpunten in de ondersteuning benoemen.

Vóór de invoering van de Wmo was Tandem al actief in de regio met het bieden van individuele ondersteuning. In 2008 heeft de instelling een begin gemaakt met de omslag naar het bieden van lokaal maatwerk in samenwerking met gemeenten en anderen partijen. Op dit moment is de instelling de belangrijkste partner in de mantelzorgondersteuning.

Wij hebben Tandem gevraagd naar de knelpunten die zij ervaart. Aangegeven is dat de werving van zorgvrijwilligers, het gebrek aan bewustzijn bij werkgevers van de mantelzorgbelasting bij werknemers en de omvang van de respijtzorg als knelpunt wordt ervaren. Deze knelpunten worden herkend door de medewerkers van het Loket Heemstede.

Hiernaast ervaren we als gemeente het bereik van de mantelzorger als knelpunt. Van de 2000 tot 2600 mantelzorgers in Heemstede zijn er bij Tandem 86 ingeschreven (2008). Niet dat alle mantelzorgers in Heemstede geregistreerd zouden moeten zijn (velen hebben immers geen behoefte aan ondersteuning), maar een beter inzicht in de Heemsteedse mantelzorgers is gewenst. Omdat op die manier beter en gerichter ondersteuning kan worden geboden aan de doelgroep. Bovendien is vooral tijdige bewustwording bij mantelzorgers belangrijk. Uit het SCP-onderzoek Mantelzorg (februari 2009) blijkt dat ondersteuning slechts in een op de drie gevallen de last van het helpen vermindert, wat kan duiden op het inschakelen van ondersteuning op een (te) laat moment. Kortom, het is van belang dat mantelzorgers zichzelf herkennen als mantelzorger en goed bekend zijn met beschikbare faciliteiten.

Bij het Loket Heemstede wordt soms het moeten doorverwijzen van mantelzorgers nog als knelpunt ervaren. De vraag of behoefte van de mantelzorger zou meer direct moeten kunnen worden beantwoord. De mantelzorger is binnen bij het Loket, maar heeft minder of geen behoefte doorverwezen te worden naar een andere organisatie, terwijl een direct aanbod wel geaccepteerd wordt.

Onderstaande verbetervoorstellen zijn gebaseerd op de conclusies over de Heemsteedse situatie. Hiernaast heeft de gemeente Haarlem een (regionaal) project opgezet ter verbetering van de mantelzorgondersteuning. Het doel is door middel van innovatieve activiteiten de ondersteuning aan mantelzorgers duurzaam te verbeteren. Alle voor het mantelzorgbeleid relevante partijen worden uitgenodigd mee te denken en mee te praten over mantelzorgbeleid. Wij lopen ambtelijk mee in dit project. Tijdens de startconferentie werd aan de deelnemers de vraag voorgelegd wat de gekozen speerpunten zouden moeten zijn om de mantelzorgondersteuning in de regio te verbeteren. De benoemde speerpunten zijn:

· versterken van informatie- en adviesverstrekking aan mantelzorgers en intermediairs

· vergroten van respijtmogelijkheden (met name in acute situaties)

· versterken van individuele ondersteuning aan mantelzorgers

· specifieke aandacht voor jonge mantelzorgers.

3. VOORSTELLEN AANPAK HIATEN

Een aantal mogelijke maatregelen om de mantelzorgondersteuning te verbeteren speelt op lokaal niveau. Hiernaast geldt voor verschillende hiaten dat een regionale insteek meer voor de hand ligt dan een lokale aanpak. En soms ligt het voor de hand in aanvulling op lokale inzet ook regionaal in te steken. Hieronder staan de verbetervoorstellen voor de mantelzorgondersteuning in Heemstede, onderverdeel in lokale en regionale voorstellen. Over regionale acties moet met andere gemeenten worden overlegd. Dit kan in verschillende samenstellingen zijn.

• -

  Verbeteren bereik van mantelzorgers

Hoe zorgen we ervoor dat mensen zichzelf als mantelzorger herkennen en aanspraak gaan maken op de ondersteuningsmogelijkheden die er zijn? De middelen die we daarvoor tot nu toe inzetten zijn het Loket Heemstede, de voorlichtende taak van Tandem en preventieve huisbezoeken. Om het inzicht in het aantal mantelzorgers en hun vraag te vergroten, willen we ons richten op de enerzijds de mantelzorger zelf, anderzijds op professionals.

Om inzicht te krijgen in de Heemsteedse mantelzorgers, kan aan alle inwoners van Heemstede via de website, de media en via mailings worden gevraagd - geïllustreerd met voorbeelden en aan de hand van criteria - of men een mantelzorger is of kent. Wij leggen uit dat het voor ons van belang is inzicht te hebben in het aantal mantelzorgers en hun behoefte aan ondersteuning. Melden bij Tandem is daarvoor van belang. De mensen die zich melden (of al zijn gemeld) krijgen van de gemeente een attentie als waardering voor het werk dat zij doen. Ook kunnen zij de nieuwsbrief van Tandem, die per kwartaal verschijnt, ontvangen. Soortgelijke acties in andere gemeenten - bijvoorbeeld in Zandvoort waar als attentie een Irisbon werd gegeven - bleken zeer succesvol. We stellen voor hiervoor een bedrag van € 12.500 in te zetten.

Voorstel

In samenwerking met Tandem via websitie, media en mailings alle Heemsteedse inwoners benaderen met de vraag of zij mantelzorgers zijn of kennen. Mantelzorgers die zich bij Tandem melden als blijk van waardering een attentie aanbieden. Hiervoor een bedrag van € 12.500 reserveren.

Hiernaast kan aan mantelzorgers de mogelijkheid geboden worden gebruik te maken van een gratis verzekering met betrekking tot de mantelzorgwerkzaamheden. Zij kunnen gebruikmaken van de Ongevallen- en persoonlijke eigendommenverzekering van de onlangs door de gemeente afgesloten verzekering voor vrijwilligers. Hierbij geldt als voorwaarde dat wordt voldaan aan de door de verzekeraar gehanteerde norm voor mantelzorg: ‘Mantelzorg is langdurige en intensieve zorg, die niet in het kader van een hulpverlenend beroep door een persoon minimaal 8 uur per week wordt geboden aan een hulpbehoevende chronische zieke en/of gehandicapte partner, ouder, kind vriend of buur.’

Voorstel

Mantelzorgers wijzen op het bestaan van de gratis verzekering voor risico's tijdens hun werkzaamheden.

Doelstelling

In 2010 is het aantal aangemelde mantelzorgers bij Tandem ten opzichte van 2009 minimaal verdubbeld

Om mantelzorgers te bereiken en bewust te laten worden van hun rol is aanvullend ook een meer algemene (regionale) publiekscampagne nuttig. Uit de eerder genoemde conferentie in Haarlem kwam naar voren dat het van belang is in dergelijke campagnes veel met voorbeelden te werken. De term ‘mantelzorger’ blijft een begrip waarin weinig mensen zich herkennen. We gaan hierover in overleg met de regiogemeenten. Het is op dit moment onduidelijk of hier - en zo ja welke - kosten aan verbonden zijn.

Professionals in de eerstelijns gezondheidszorg zoals huisartsen, maar ook andere hulpverleners (huishoudelijke hulp) en indicatieadviseurs dienen zich bewust zijn van het systeem rond een zorgvrager. De zorg moet tussen de verschillende zorgverleners worden afgestemd en daar vallen ook de mantelzorgers onder.

Van de professionals mag worden verwacht mogelijke overbelasting te signaleren. Tandem heeft hiervoor een aanbod, bijvoorbeeld in de vorm van gastlessen, workshops (deskundigheidsbevordering). In (lokale) prestatieafspraken met Tandem kunnen hier afspraken over worden gemaakt. Hetzelfde geldt voor het benaderen van huisartsen: zij spelen immers een belangrijke rol in het signaleren van mogelijke overbelasting. Ook met deze groep zullen we - met inzet van het Loket Heemstede en Tandem - streven naar nadere afspraken.

Voorstel

Met Tandem zullen binnen de verstrekte subsidie afspraken gemaakt worden over het (permanente) aanbod van deskundigheidsbevordering aan professionals.

Doelstelling

In 2010 is er een specifiek op Heemsteedse professionals gericht aanbod van deskundigheidsbevordering en voorlichting.

Mantelzorgers dienen te kunnen beschikken over een overzicht van de beschikbare faciliteiten. Een goed toegankelijk overzicht - bijvoorbeeld via een website - van de mogelijkheden kan voor veel mensen drempelverlagend werken. Door het raadplegen van informatie kan iemand hetzij geholpen zijn, hetzij ondersteuning zoeken bij een organisatie. Op dit moment ontbreekt het aan een goed toegankelijk overzicht van alle voorzieningen en andere ondersteuningsmogelijkheden voor de mantelzorgers in Heemstede, zowel op papier als digitaal. Het aanbod aan ondersteuning is versnipperd: een mantelzorggids kan deze informatie op één plaats bijeenbrengen. Een aansprekend voorbeeld uit de regio is te vinden bij Mantelzorgondersteuning Duin- en Bollenstreek. Veel voorzieningen voor mantelzorgers zijn niet op lokaal niveau georganiseerd. Het lijkt daarom verstandig een mantelzorggids met meerdere gemeenten op te zetten (bijvoorbeeld de regio Zuid-Kennemerland).

Voorstel

Een (regionale) mantelzorggids laten ontwikkelen (digitaal en papier). Hiervoor een bedrag van € 12.500 reserveren.

Doelstelling

In 2010 wordt de eerste digitale en papieren (regionale) mantelzorggids uitgegeven. Er zijn afspraken gemaakt over het beheer van de gids.

Er zal tevens worden bezien of het opnemen van de betreffende gegevens in andere welzijns en zorgrelateerde publicaties (gemeentegids, seniorengids) ook een optie is.

• -

  Zorgdragen voor goede individuele ondersteuning

Ondersteuning die op de individuele mantelzorger is toegesneden is het beste. Ondersteuning vindt veelal plaats via organisaties en instellingen, maar ook de gemeente (Loket Heemstede) kan deze ondersteuning regelen. Het Loket is immers een samenwerkingsverband tussen de gemeente en instellingen die elkaar onderling versterken en zo een goed overzicht hebben over de mogelijkheden van ondersteuning. De behoefte van de mantelzorger staat daarbij centraal. Hulp bieden bij de aanvraag van voorzieningen of bij het voeren van de administratie zijn voorbeelden van hulp. Het aanbod voor dit soort voorzieningen is in Heemstede aanwezig. Er wordt hier daarom geen concreet voorstel gedaan ter verbetering, maar wel wordt de intentie uitgesproken alert te blijven op mogelijke hiaten in het aanbod en nieuwe ontwikkelingen in de individuele ondersteuning.

De ondersteuning van individuele mantelzorgers kent nog twee invalshoeken die indirect zorgen voor verlichting van de zorglast. Ten eerste zijn goede voorzieningen voor de zorgvrager een efficiënte manier om de mantelzorger te ontlasten. Ten tweede kan bij veel mantelzorgers een (beter) beroep worden gedaan op het sociale netwerk van de zorgvrager. Advies of hulp voor zowel de zorgvrager als de mantelzorger hierbij is gewenst, omdat men bijvoorbeeld uit schaamte hiervan afziet of omdat men vindt dat er geen beroep mag worden gedaan op dit netwerk. We zullen in overleg met Tandem bezien hoe we vanuit het Loket Heemstede met deze situatie omgaan.

• -

  Verbeteren (inzicht in regionale) respijtzorg

Tandem geeft aan de omvang van de respijtzorg als knelpunt te ervaren. Op dit moment is er voor ons - door het ontbreken van gegevens - onduidelijkheid over de aard en omvang van de vraag naar respijtvoorzieningen. We weten dan ook ook niet of het aanbod voldoende is en voldoet aan de vraag, c.q. aan de verwachtingen van mantelzorgers. Het landelijke beeld van de respijtzorg is niet eenduidig en op regionaal niveau zijn er geen gegevens beschikbaar. Zonder een onderzoek naar het aanbod van en de behoefte aan respijtzorg is het niet zinvol hierin te investeren. Omdat het verzorgingsgebied van (mogelijke) aanbieders van respijtzorg (Awbz) zich verder uitstrekt dan de gemeentegrenzen van Heemstede, ligt het in de rede een dergelijk onderzoek regionaal te laten plaatsvinden. Wij gaan in overleg met de gemeenten in de regio over de mogelijkheden. Op dit moment is voor ons niet duidelijk of er - en zo ja welke - kosten aan dit onderzoek verbonden zijn.

Voorstel

Onderzoek te laten doen naar de regionale vraag en het regionale aanbod van respijtzorg.

Doelstelling

Eind 2010 is er duidelijkheid over de vraag naar respijtzorg en de kwaliteit en kwantiteit van het aanbod voor de regio.

• -

  Werving van zorgvrijwilligers

Tandem heeft aangegeven de werving van zorgvrijwilligers als een van de knelpunten te ervaren. Het kunnen inzetten van zorgvrijwilligers is essentieel voor de ondersteuning van mantelzorgers. Als er in de komende tijd meer mantelzorgers worden bereikt, zullen die een beroep willen doen op zorgvrijwilligers. Als deze hulp vervolgens niet of slecht geleverd kan worden, zal het beleid een averechts effect hebben. Samen met Tandem en met de Stichting Thuiszorg Gehandicapten zal worden gekeken naar de mogelijkheden zorgvrijwilligers te werven. Een voorbeeld is de campagne van de gemeente Haarlemmermeer, opgezet samen met het Haarlemmermeerse Steunpunt Mantelzorg. De afgelopen anderhalf jaar zijn met deze campagne - ‘Meehelpen helpt!’ - mensen op allerlei manieren benaderd om zorgvrijwilliger te worden. Onder meer met folders, een website en advertenties. Veel van de nieuwe vrijwilligers zijn overigens ook geworven via persoonlijke contacten, waarbij vaak de al actieve vrijwilligers de beste ambassadeurs blijken te zijn. Het heeft circa 75 nieuwe zorgvrijwilligers opgeleverd.

Voorstel

Samen met Tandem en Stichting Thuiszorg Gehandicapten een campagne opzetten om het aantal Heemsteedse zorgvrijwilligers te vergroten. Hiervoor een bedrag van € 10.000 reserveren.

De werving van zorgvrijwilligers is tevens onderdeel van het regionale basisaanbod van Tandem en de Stichting Thuiszorg Gehandicapten. In de regionale afstemming over de prestatieafspraken voor deze instellingen zullen we voor dit onderdeel extra aandacht vragen.

Doelstelling

In 2010 is het aantal Heemsteedse zorgvrijwilligers significant toegenomen ten opzichte van 2008 (de exacte doelstelling nog nader te bepalen).

De inzet van Tandem kent zoals gezegd een regionale en lokale component. Het lokale gedeelte van de inzet is voor Heemstede de deelname van Tandem in Loket Heemstede. De voorstellen uit deze nota kunnen wellicht een gewijzigde inzet van Tandem gaan vragen. Ook kunnen innovaties en nieuwe ontwikkelingen invloed hebben op de inzet van Tandem. Belangrijk lijkt in ieder geval dat de ondersteuning direct, c.q. met korte lijnen geboden wordt of toegankelijk is bij het eerste punt waar de mantelzorger zich meldt (in Heemstede vaak het Loket Heemstede), ongeacht wie de aanbieder is van deze ondersteuning (Tandem, MEE, Stichting Thuiszorg Gehandicapten etc.). Een doorverwijzing naar een andere organisatie is nog vaak een te hoge drempel. We zullen hierover met Tandem en de overige betrokken instellingen in overleg treden.

• -

  Verbetering bereik en ondersteuning van jonge mantelzorgers

Zoals aangegeven in de nota Wmo-lokaal gezondheidsbeleid hebben wij signalen ontvangen dat er in Heemstede jonge mantelzorgers zijn die (te) zwaar belast worden. De bekende gevallen worden doorverwezen naar ondersteuning.

We willen de doelgroep jonge mantelzorgers in Heemstede echter graag zo goed mogelijk in beeld hebben, opdat overbelasting kan worden voorkomen en zware belasting kan worden verlicht. Op scholen wordt (via Tandem) met lespakketten in algemene zin aandacht besteed aan mantelzorg, maar wij willen ook een directe benadering. De scholen kunnen hier een rol in vervullen. Mogelijke overbelasting van leerlingen door mantelzorgverplichtingen kan daar gesignaleerd worden en er kan direct ondersteuning worden geboden. Op de basisscholen in Heemstede zijn er intern begeleiders. Deze hebben extra kennis en worden geraadpleegd bij leer- en opvoedproblemen. Aan deze intern begeleiders kan een aanbod worden gedaan om hun deskundigheid in het herkennen van overbelasting door mantelzorg te verbeteren. Op de basisscholen en de scholen voor voortgezet onderwijs gaan bovendien ZorgAdviesTeams (ZAT’s) functioneren. Deze ZAT’s zullen sterk verbonden zijn met het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). We zullen - mede vanuit het CJG - stimuleren dat deze ZAT’s voldoende kennis hebben om signalen van (overbelasting van) mantelzorg te herkennen.

Studenten van InHolland hebben als afstudeeronderzoek, in opdracht van Tandem, in het voorjaar van 2009 regionaal onderzoek gedaan (onder andere onder de leerlingen van de Haemstede Barger) naar de behoefte aan ondersteuningsaanbod voor jonge mantelzorgers. De opdracht was te onderzoeken aan welk soort begeleiding jonge mantelzorgers behoefte hebben. Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat de benaderde jonge mantelzorgers behoefte hebben aan ondersteuning in de vorm van met name lotgenootcontacten. Bij de nadere invulling van de ondersteuning van jonge mantelzorgers, bijvoorbeeld vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin, zal hiermee rekening worden gehouden.

Voorstel

De intern begeleiders op de basisscholen deskundigheidsbevordering aan te bieden in het herkennen van (over)belasting door mantelzorg. Hiervoor een bedrag van € 7.500 te reserveren. Dit kan worden aangeboden vanuit het CJG.

Doelstelling

Vanaf het schooljaar 2010-2011 worden zwaarbelaste jonge mantelzorgers via de scholen gesignaleerd enbegeleid of doorverwezen met inzet van de ZAT’s en het CJG.

Naast het voorstel om via de scholen jonge mantelzorgers in beeld te krijgen, kan er ook op regionale schaal actie worden ondernomen. De GGD in Rotterdam heeft een werkwijze ontwikkeld om jongeren die opgroeien met een langdurig (ernstig) zieke ouder, broer of zus vroegtijdig te signaleren en indien nodig adequate hulp of steun te bieden. Leerlingen in het voortgezet onderwijs worden benaderd via een Jeugdmonitor, brugklassers worden standaard opgeroepen voor een gesprek met de jeugdverpleegkundige/-arts van de GGD. Deze kan hulp aanbieden specifiek afgestemd op hun behoeften, vragen en problemen. Derdeklassers krijgen niet standaard een gesprek maar wanneer uit de vragenlijst blijkt dat zij thuis een ziek, gehandicapt of verslaafd familielid hebben, kunnen zij wel uitgenodigd worden.

In Heemstede wordt als onderdeel van de jeugdgezondheidszorg preventieve gezondheidsonderzoeken afgenomen door de GGD Kennemerland in het basisonderwijs (groep 7) en het voortgezet onderwijs (groep 2). In deze onderzoeken kunnen specifieke vragen worden opgenomen over mantelzorg. De onderzoeken gaan gepaard met een contactmoment tussen de leerling en een arts of sociaalverpleegkundige van de GGD. Deze professional kan indien nodig een vervolggesprek organiseren of een verwijzing doen. De GGD voert de jeugdgezondheidszorg voor deze leeftijdscategorie uit voor 11 gemeenten. Wij hebben hier reeds een voorstel - en budget ad incidenteel € 10.000 (2009) en structureel per 2010 € 2500 - voor opgenomen in de nota Wmo/lokaal gezondheidsbeleid 2008-2011. Als deze signalerings- en verwijzingsfunctie in de onderzoeken zou worden opgenomen, zou dit echter - gelet op het werkgebied van de GGD - voor alle gemeenten in de regio moeten gelden. Wij gaan in overleg met de gemeenten in de regio en de GGD over de mogelijkheden.

Voorstel

Met de regiogemeenten en de GGD overleggen hoe de signalering van zwaarbelaste jonge mantelzorgers in de reguliere gezondheidsonderzoeken kan worden meegenomen.

Doelstelling

Vanaf het schooljaar 2010-2011 worden zwaarbelaste jonge mantelzorgers via de gezondheidsonderzoeken van de GGD gesignaleerd en begeleid of doorverwezen.

• -

  Verlagen van drempels

De mantelzorg wordt vaak verleend door de partner, de ouder of een naast familielid. Het verlenen van hulp is vaak vanzelfsprekend, maar een beroep doen op ondersteuning is dat zeker niet. Het moeten verrichten van verpleegtechnische handelingen, communicatieproblemen met de zorgvrager, afhankelijkheid en claimgedrag van de zorgvrager kunnen allemaal belemmeringen zijn.

Ddrempels belemmeren het vragen van hulp, niet alleen hulp aan organisaties, maar vooral hulp uit het sociale netwerk van de zorgvrager. Een directe benadering kan mensen over deze drempels heen helpen. Voor de oudere mantelzorger is deze benadering er via de preventieve huisbezoeken en het Loket Heemstede. Veel mantelzorgers zijn echter tussen de 35 en 65 jaar. Deze groep combineert mantelzorg vaak met een baan. Een benadering via de werkgever ligt dan voor de hand.

Er kan voorlichting worden georganiseerd aan Heemsteedse bedrijven over mantelzorg en de mogelijkheden van de werkgever van de mantelzorger en aan werknemers over wat zij van hun werkgever mogen vragen en verwachten. Dit kan door Heemsteedse bedrijven te benaderen, maar wellicht ook via de Stichting Business tot Business die netwerkcontacten tussen ondernemers in de regio organiseert. Voor werkgevers is bijvoorbeeld het project Mantelzorg@work opgezet. Dit heeft een gereedschapskist opgeleverd waarvan werkgevers vrijelijk gebruik kunnen maken om de doelgroep te bereiken en de mantelzorgende werknemer bewust te maken van wat deze kan en mag vragen. Een aanbeveling is bijvoorbeeld te zoeken naar flexibele maatwerkoplossingen die passen bij de betrefende organisatie en de individuele behoeften van de medewerkers. Voorbeelden zijn deels thuiswerken, flexibele begin- en eindtijden, flexibiliteit in het sparen en opnemen van verlofdagen, taakroulatie etc. Op deze manier komt er een cultuur waarin mantelzorgers werk én zorgtaken kunnen combineren.

De gemeente is zelf ook werkgever. Als we kijken naar de aanbevelingen vanuit het project Mantelzorg@work is er binnen onze organisatie al veel mogelijk voor mantelzorgers. Maatwerkoplossingen zijn goed mogelijk in onze organisatie en worden ook daadwerkelijk gebruikt. Een andere aanbeveling is mantelzorgbeleid zodanig te implementeren dat het niet ad hoc ingezet/gestuurd wordt. Werknemers moeten zich ervan bewust zijn dat de belasting door mantelzorgtaken bespreekbaar is binnen de organisatie.

Voorstel

Organiseren dat Heemsteedse werkgevers en werknemers informatie - via Tandem - wordt aangeboden over de mogelijkheden van mantelzorgondersteuning door de werkgever (gereedschapskist).

Dezelfde actie kan ook regionaal worden ingezet. Veel Heemsteedse inwoners werken immers niet in Heemstede zelf, maar in plaatsen in de omgeving. In overleg met de regiogemeenten kan de gereedschapskist aan werkgevers worden aangeboden. Op dit moment is voor ons niet duidelijk of er - en zo ja welke - kosten hieraan verbonden zijn.

Doelstelling

Mantelzorgers met een baan kunnen beter afspraken maken met hun werkgever zodat hun belasting wordt verminderd.

TOT SLOT

Het beoogd resultaat is dat (op termijn) door de combinatie van het huidige beleid en de hierboven genoemde voorstellen in Heemstede sprake is van een goed, laagdrempelig aanbod aan mantelzorgondersteuning. Van informatie tot en met respijtzorg. De uitwerking van concrete voorstellen kan in de tweede helft van 2009 plaatsvinden. De projecten waarvan het zinvol is deze in regionaal verband te starten, zullen de komende periode worden aangekaart in de regio.

Zoals aangegeven is voor de verbetering van de mantelzorgondersteuning een incidenteel budget beschikbaar van € 68.451. Met de in het bovenstaande gedane voorstellen is een bedrag gemoeid van € 42.500. Hiernaast is bij verschillende voorstellen aangegeven dat op dit moment niet duidelijk is of - en zo ja - welke kosten ermee gemoeid zijn.

Uiteraard is het van belang het mantelzorgbeleid te evalueren en zo nodig te actualiseren. We zullen de evaluatie van het mantelzorgbeleid betrekken in de reguliere Wmo-evaluaties.

Zoals aangegeven verzorgt Tandem voor de regio’s Zuid- en Midden-Kennemerland de functie van steunpunt. Het regionale gedeelte betreft het basisaanbod, dat toegankelijk is voor alle inwoners van de regio. In het prestatieplan staan activiteiten opgenomen als informatie en advies, begeleiding, voorlichting, werving, respijtzorg en deskundigheidsbevordering. De gemeenten in Zuid-Kennemerland subsidieren in samenspraak deze basisinzet gezamenlijk en verdelen de kosten naar inwoneraantal. Dit voorkomt dat Tandem afspraken per afzonderlijke gemeente over het basisaanbod moet maken.

De voorstellen uit deze nota (Mantelzorggids, publiciteitscampagne) kunnen een gewijzigde inzet van Tandem gaan vragen. Ook kunnen uit de innovaties en activiteiten uit het Haarlemse project en andere regiogemeenten conclusies worden getrokken die invloed kunnen hebben op de inzet van Tandem. Eén van de zaken die daarbij aandacht moet hebben is het afstemmen van de inzet van Tandem met de inzet van andere organisaties zoals de Stichting Thuiszorg Gehandicapten. Ook dit zullen wij bij onze evaluaties betrekken.

Afdeling Welzijnszaken

Juni 2009