Preventie- en Handhavingsplan Alcohol gemeente Houten 2014-2018

1.2. Leeswijzer

Dit Preventie- en Handhavingsplan bestaat uit de volgende onderdelen:

• -

  een toelichting op het belang van preventie en handhaving als het gaat om jongeren en alcohol (hoofdstuk 2);

• -

  een kort overzicht van de wettelijke verplichtingen voor het Preventie- en Handhavingsplan en de relatie met het gemeentelijk gezondheidsbeleid (hoofdstuk 3);

• -

  een algemene inleiding over de link tussen preventie en handhaving en het belang van samenwerking in de regio (hoofdstuk 4);

• -

  doelstellingen van dit preventie- en handhavingsplan (hoofdstuk 5);

• -

  het preventiedeel met een toelichting op Helder Houten en de wijze waarop dit past in de wettelijke verplichtingen rond het PHP (hoofdstuk 6);

• -

  het handhavingsdeel met informatie over handhavingsacties en activiteiten (hoofdstuk 7);

• -

  informatie over de inzet van communicatie (hoofdstuk 8) ten aanzien van het PHP.

2.1 Ontwikkelingen in het alcoholgebruik onder jongeren

Sinds 1988 is onder Nederlandse jongeren het alcoholgebruik flink toegenomen. Jongeren gingen in de loop van de afgelopen decennia meer, vaker én op jongere leeftijd drinken. In 2003 waren Nederlandse jongeren zelfs koplopers in Europa, als het ging om bingedrinken, oftewel het op een avond meer dan vijf drankjes drinken.

Afgelopen decennium is sterk ingezet op het voorkomen van drinken door jongeren onder de 16 jaar. Gevolg was dat drankgebruik onder jonge pubers sterk afnam, vooral onder de jongste groep: in 2003 had 36% van de 12-jarige jongens de afgelopen maand gedronken, in 2011 was dat geslonken tot 9,4%. Bij 12-jarige meisjes daalde het aandeel actuele drinkers van 25,4% naar 5,8%. In geen ander Europees land nam drankgebruik onder jonge drinkers zo spectaculair af.

Naast deze positieve ontwikkelingen is er ook minder goed nieuws. De trend is weliswaar dat jongeren later starten met drinken, ze drinken dan echter nog te vaak en te veel.

Onder jongeren van 16 jaar en ouder veranderde er namelijk weinig. En dat is zorgelijk omdat er steeds meer bekend wordt over de negatieve gevolgen van (overmatig) drankgebruik onder jongeren, zowel in fysieke- als in sociale zin.

Als jongeren in hun puberjaren veel drinken, neemt de kans toe dat ze later problemen met hun drankgebruik krijgen. Een op de drie mannen in de leeftijdsgroep van 16 tot 24 jaar valt onder de noemer ‘probleemdrinker’2.

Alcoholgebruik is ongunstig voor de ontwikkeling van de hersenstructuren. Vooral het drinken van veel alcohol in korte tijd is slecht voor het brein. Pubers met alcoholproblemen scoren lager dan andere jongeren op taalvaardigheid, intelligentie, aandacht en ruimtelijk inzicht.

Overmatig alcoholgebruik kan dus gevolgen hebben voor het brein, maar vergroot ook de kans op verkeersongevallen, letselschade, geweld (waaronder ook seksueel geweld) en onveilig vrijen. Vooral jongeren die veel drinken zijn vaker bij deze vormen van riskant gedrag betrokken.

2.2. Cijfers over alcoholgebruik in onze regio

Vanuit de GGD regio Utrecht wordt regelmatig onderzoek gedaan naar het drankgebruik van jongeren en van de houding van volwassenen. Landelijke trends, zoals hierboven geschetst, blijken zich in onze regio eveneens voor te doen.

Met de komst van het extra contactmoment voor 15/16 jarigen in de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) ontstaat voorts een extra meetmoment op dit thema. Een van de vragen die aan bod komt, is het actuele drank en drugsgebruik van jongeren op deze leeftijd. Zeker wanneer jongeren daarnaast psychisch vastlopen, is het reden tot zorg. De GGD signaleert allereerst waarna tot handelen overgegaan wordt. De gegevens over het drankgebruik zullen vanaf eind 2014 voortaan jaarlijks verstrekt kunnen worden, waardoor gemeenten beter in staat zijn te sturen.

2

3

4

3.1. Wettelijke verplichtingen

Zoals gezegd, is in de gewijzigde Drank- en Horecawet van 1 januari 20145 opgenomen dat de gemeenteraad iedere vier jaar een Preventie- en handhavingsplan alcohol vaststelt (artikel 43a DHW). Dit plan bevat aldus de hoofdzaken van het beleid dat zich richt op de preventie van alcoholgebruik -met name onder jongeren- en de handhaving van de wet. Het plan kan tussentijds worden gewijzigd. Het preventie- en handhavingsplan dient uiterlijk zes maanden na inwerkingtreding van de wet voor de eerste keer vastgesteld te worden. Daarna dient sprake te zijn van een samenloop met de lokale Nota Gezondheidsbeleid (zie § 2.2 voor een toelichting hierop).

De wet bevat de volgende verplichtingen ten aan zien van de inhoud van het Preventie- en handhavingsplan alcohol

• a.

  Wat de doelstellingen zijn van het preventie- en handhavingsplan.

• b.

  Welke acties ondernomen worden om alcoholgebruik te voorkomen, met name onder jongeren en al dan niet in samenhang met andere preventieprogramma’s vanuit de Wet Publieke Gezondheid (artikel 2, tweede lid, onderdeel d).

• c.

  De wijze waarop het handhavingsbeleid wordt uitgevoerd en welke handhavingsacties in de door het plan bestreken periode worden ondernomen.

• d.

  Welke resultaten in de door het plan bestreken periode minimaal behaald dienen te worden.

In de memorie van toelichting6 is ten aanzien van het preventie- en handhavingsplan alcohol het volgende opgenomen:

Ten aanzien van alcoholpreventiewordt bepaald dat het plan de volgende elementen bevat:

• -

  de hoofdzaken van het preventiebeleid alcohol, met name richting jongeren (hier kan bijvoorbeeld gemeld worden op welke subdoelgroepen het beleid zich richt);

• -

  de doelstellingen van het preventiebeleid alcohol;

• -

  welke acties worden ondernomen (specifiek gericht op alcoholpreventie of in samenhang met andere preventieprogramma’s, met inbegrip van programma’s voor de gezondheidsbevordering).

Deze onderdelen zijn uitvoerig opgenomen in de kadernotitie preventiebeleid genotmiddelen en activiteitenoverzicht ‘Helder Houten’ (zie hoofdstuk 5 voor de algemene doelstellingen en hoofdstuk 6 voor een toelichting op het preventiedeel van dit PHP).

Ten aanzien van handhaving wordt bepaald dat het plan de volgende elementen bevat:

• -

  de hoofdzaken van het handhavingsbeleid;

• -

  de doelstellingen van het handhavingsbeleid;

• -

  de wijze waarop het handhavingsbeleid wordt uitgevoerd;

• -

  welke handhavingsacties in de door het plan beschreven periode worden ondernomen.

Deze onderdelen zijn uitvoerig opgenomen in hoofdstuk 7.

5

6

3.2. Looptijd Preventie- en Handhavingsplan in relatie tot lokaal gemeentelijk gezondheidsbeleid

Zoals hierboven gemeld, is de wettelijke verplichting vanuit Drank- en Horecawet om iedere vier jaar een PHP alcohol door de gemeenteraad vast te laten stellen. De nieuwe Drank- en Horecawet verbindt de ontwikkelingscyclus van het volgende PenHplan op die van de lokale nota’s gemeentelijk gezondheidsbeleid.

Ook gemeentelijke nota’s gezondheidsbeleid kennen vanuit de wet Publieke Gezondheid (WPG) een wettelijk verplichte cyclus van –in principe- vier jaar. Deze cyclus hangt direct samen met de presentatie van een landelijke beleidsnota gezondheidsbeleid door de minister van VWS waarna gemeenten in de regel twee jaar de tijd krijgen om eigen beleid op te stellen.

De gemeenteraad van Houten zal aan het einde van de zomer van 2014 besluiten over het gezondheidsbeleid 2014-2015. Het voornemen is om vanaf 2015 het gezondheidsbeleid integraal onderdeel uit te laten maken van het Wmo-beleid.

4.1 De link tussen preventie en handhaving

Wetenschappelijke studies laten zien dat een integrale benadering van de problematiek rondom alcohol een cruciaal kenmerk is van effectief alcoholbeleid (Reynolds, 2003). Recent onderzoek van het RIVM Centrum voor Gezond Leven, het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid STAP en het Trimbos-instituut bevestigt dat beleid op het gebied van alcoholmatiging het meest effectief is als het integraal wordt aangepakt (Mulder, Bovens, Franken & Sannen, 2013).

De belangrijkste pijlers waarop alcoholbeleid dient te zijn gebaseerd, zijn regelgeving (grenzen stellen), handhaving (grenzen bewaken) en publiek draagvlak (grenzen overdragen) (Figuur 1).

Het creëren van bewustwording bij alcoholverstrekkers (inclusief sport- en onderwijsinstellingen) en ouders is een noodzakelijke voorwaarde voor gedragsverandering, die ingegeven wordt door een helder beleid over alcoholpreventie bij jongeren. Door het versterken van de handhaving via de mogelijkheden in de Drank- en Horecawet, kunnen aanvullende effecten bereikt worden op het terugdringen van de beschikbaarheid van alcohol voor jongeren.

Dit is ook het uitgangspunt van het landelijke alcoholpreventiebeleid. Naast het voorkomen van schadelijk alcoholgebruik vanuit het perspectief van de volksgezondheid en het jeugdbeleid, is het landelijke beleid ook gericht op het terugdringen van criminaliteit en verstoringen van de openbare orde.

Figuur 1. Integraal beleidsmodel voor effectief lokaal alcoholbeleid (Reynolds, 2003).

Maatregelen gericht op het beperken van de beschikbaarheid van alcohol zijn het meest effectief .

Alcoholgebruik is niet alleen een persoonlijke en bewuste keuze. Drinkgedrag wordt voor een groot deel ook bepaald door de omgeving, zoals de ouders, de prijs van alcohol, het productaanbod, verkoopregels, normen, tradities en het sociale netwerk. De WHO laat in een overzichtsstudie naar alcoholbeleid zien dat maatregelen die de beschikbaarheid van alcohol beperken het meest effectief zijn in het terugdringen van alcoholgebruik (Babor e.a., 2010). De volgende omgevingsfactoren zijn van invloed op het drinkgedrag van jongeren:

• -

  de prijs van alcohol;

• -

  het beschikbare assortiment;

• -

  het aantal verkooppunten;

• -

  de leeftijdsgrenzen en naleving en handhaving daarvan;

• -

  de aanwezige promotie van alcohol;

• -.

  de normen in de sociale omgeving van het individu (bijvoorbeeld van ouders);

• -

  het overheidsbeleid.

7

Een eenzijdige aanpak gericht op slechts één of twee van dergelijke factoren is gedoemd te mislukken. Preventiestrategieën die gebaseerd zijn op handhaving van wet- en regelgeving, training van alcoholverstrekkers, instellen van alcoholvrije zones en intensievemedia-aandacht zijn potentieel succesvol (Holder e.a., 1999).

Tabel 1 geeft een overzicht van beleidsmaatregelen en hun effectiviteit zoals aangetoond in wetenschappelijk onderzoek (Babor e.a., 2010).

4.2 Het belang van samenwerking binnen een grotere regio

Jongeren beperken zich in hun dagelijks leven uiteraard niet tot hun eigen omgeving: ze wonen ergens en verplaatsen zich naar elders voor school, sport of uitgaan. De effecten van preventie- en handhavingsmaatregelen nemen toe als alcoholverstrekkers en jongeren geconfronteerd worden met gelijksoortige regels en sancties in de wijde omgeving. Om die reden werkt de gemeente Houten hard aan samenwerking met andere gemeenten in district Lekstroom (gemeenten Nieuwegein, Vianen, Lopik, IJsselstein en Houten). Die samenwerking leidt uiteindelijk tot de volgende resultaten:

• -

  duidelijkheid aan alle partijen wat gebruikers en verstrekkers mogen verwachten van de gemeenten

• -

  het voorkomen van het zgn. ‘waterbedeffect’ waarbij jongeren zich verplaatsen naar locaties waar de handhaving minder streng wordt toegepast of de boetes lager zijn en drankverstrekkers makkelijker drank verstrekken;

• -

  duidelijkheid over wat de bovenlokale handhavingspartners (politie en openbaar ministerie) van de gemeenten in de regio kunnen verwachten.

Op dit moment hanteert de gemeente Houten zoals gezegd haar eigen gezondheidsbeleid, te weten de kadernotitie genotmiddelen 2011-2014 (‘Helder Houten’). In Houten zal het besluit over regionale samenwerking – het gaat dan om het preventieprogramma ‘Nuchter Verstand’ – worden meegenomen in de besluitvorming over het gezondheidsbeleid. Zoals aangegeven in paragraaf 3.2 zal de raad van Houten hierover beslissen aan het einde van de zomer van 2014.

7.1.Hoofdzaken, doelstellingen en acties

De gemeente Houten heeft op basis van een inventarisatie van risico’s rond alcoholgebruik haar alcoholgerelateerde handhavingsbeleid bepaald. De gemeente is daarbij als volgt te werk gegaan. Ten eerste zijn de typen drankverstrekkers bepaald die in de gemeente Houten voorkomen. Met behulp van het aangeven van plussen en minnen is bezien hoe groot het risico in voorkomende gevallen is. Deze risico’s zijn in onderstaande tabel weergegeven.

Legenda:

+++ : risico heel hoog

++ : risico hoog

+ : risico aanwezig

0 : laag tot geen risico

Op basis van bovenstaande risicoanalyse heeft de gemeente Houten vier pijlers vastgesteld waarin doelen, acties en resultaten ten aanzien van handhaving en preventie zijn vastgelegd. Omwille van de duidelijkheid zijn niet alleen de handhavingsacties, maar ook meer concrete preventieacties in onderstaande tabellen aangegeven. Op deze manier wordt een integraal overzicht geboden van de acties die de gemeente onderneemt op gebied van handhaving, maar ook op het daarmee corresponderende preventiedeel. Volgens de gemeente Houten zijn namelijk preventie en handhaving innig met elkaar verbonden. Immers: handhavingsacties of handhavingsbeleid staat niet op zichzelf. Handhaving heeft alleen zin, wanneer een concrete preventiedoelstelling of actie wordt getoetst op naleving. Pas dan is handhaving een middel tot een (preventie-)doel.

Hierna zijn de pijlers – voorzien van subdoelen, activiteiten en resultaten – weergegeven.

Pijler 1 Inrichting van de omgeving

Pijler 2: Regelgeving en Handhaving

Pijler 3: Voorlichting en Educatie

Pijler 4: Signalering, Advies en Ondersteuning

7.2. De wijze waarop het handhavingsbeleid wordt uitgevoerd

De gemeente beschikt over een toezichthouder Drank- en Horecawet, die voldoet aan de eisen gesteld in de Regeling toezichthoudende ambtenaren DHW. Tweejaarlijks wordt een toezichtsprogramma opgesteld waarin is opgenomen welke drankverstrekkers gecontroleerd zullen worden, met andere woorden: het toezichtsprogramma maakt concreet waar en hoe er toezicht (en, zo nodig: gehandhaafd) wordt op de Drank- en Horecawet. Dit toezichtsprogramma (te weten een geconcretiseerd werkplan voor de bijzondere opsporingsambtenaren van de gemeente) wordt met de burgemeester afgestemd en dit jaar vastgesteld.

Verder wordt in het District Utrecht-West door de toezichthouders samengewerkt. Dit gebeurt in de vorm van reguliere overleggen waarbij kennis en ervaring wordt uitgewisseld. Tevens worden jaarlijks twee toezichtsprojecten afgesproken die door elk van de 10 gemeenten wordt uitgevoerd.

Ten slotte stelt de burgemeester een bestuurlijke sanctiestrategie vast. De reden hiervoor is om in de regio (Lekstroom en Utrecht-West) op een uniforme manier horeca-gerelateerde (strafbare) feiten te sanctioneren. Deze strategie verschilt van het uitvoeringsprogramma: de strategie geeft namelijk alleen weer welke sancties worden opgelegd bij een geconstateerde overtreding van een horeca-gerelateerd (strafbaar) feit. Wanneer, hoe en waarom een dergelijke sanctie wordt opgelegd is neergelegd in het uitvoeringsprogramma van de gemeente Houten. De sanctietabel is als bijlage 1 bij dit plan opgenomen.