Verordening beheer en schadebestrijding dieren in Overijssel

Algemene toelichting

§ 1. De Flora- en faunawet

De Flora- en faunawet 1(hierna: de wet) geeft een geïntegreerd stelstel van regels voor de bescherming van in het wild levende planten en dieren. De wens deze flora en fauna in stand te houden, ‘stoelt op de ethische erkenning van het autonome bestaansrecht van in het wild levende planten en dieren, uit het besef dat zij een onvervangbaar onderdeel zijn van het ecosysteem, alsmede uit de wens tot het behoud van de genetische variatie en de diversiteit in de soorten. Dit brengt met zich mee dat niet slechts de dier- en plantensoorten die met uitsterven worden bedreigd dienen te worden beschermd. 2 De wettelijke bescherming van planten en dieren is één van de middelen om de mens aan te spreken op zijn verantwoordelijkheid met betrekking tot de natuur in het algemeen en de wilde flora en fauna’ in het bijzonder. Andere instrumenten in het natuurbeleid zijn o.a. de Natuurbeschermingswet en het Programma Beheer.

De beschermende functie van de wet bestaat primair uit een aantal algemene verbodsbepalingen op bepaalde handelingen jegens bij de of krachtens de wet aangewezen beschermde inheemse planten- en diersoorten. Hoofdstuk III van de wet bevat de algemene verbodsbepalingen, waarvan paragraaf 2 met de artikelen 9 tot en met 12 bepalingen geeft betreffende dieren in hun natuurlijke leefomgeving. Op grond hiervan is het verboden dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te doden, te verwonden, te vangen, te bemachtigen of met het oog daarop op te sporen, opzettelijk te verontrusten; nesten, holen, of andere voortplantings- of vaste rust- of verblijfsplaatsen van de dieren te beschadigen, te vernielen, uit te halen, weg te nemen of te verstoren en de eieren van deze dieren te zoeken, te rapen, uit het nest te nemen, te beschadigen of te vernielen. De verbodsbepalingen van de wet gelden in beginsel voor alle diersoorten die in Nederland van nature aanwezig zijn. Voor vogels reikt de bescherming tot het gehele grondgebied van de lidstaten van de Europese Unie. Overtreding van deze verboden levert een economisch delict op en is overeenkomstig de Wet economische delicten strafbaar gesteld.

§ 2. Beheer en bestrijding van schade

De algemene beschermingsmaatregelen van de wet kunnen echter niet zover gaan dat ingrijpen nimmer mogelijk zou zijn. Bepaalde maatschappelijke belangen kunnen rechtvaardigen ingrepen voor een redelijk doel toe te staan. De wet kenmerkt als redelijk doel onder meer de bestrijding van planten en dieren ter bescherming van gewassen. Hiertoe is het op grond van artikel 65 van de wet mogelijk de grondgebruiker toe te staan in afwijking van de bepalingen in artikel 9 tot en met 12 van de wet, bepaalde handelingen te verrichten om schade door deze, i.c. diersoorten te (kunnen) voorkomen. Dat houdt in dat de vrijstelling van kracht is op het moment dat er belangrijke schade dreigt of optreedt. Een dergelijke vrijstelling sluit aan bij de in de praktijk bestaande behoefte diersoorten te kunnen bestrijden in verband met schade aan gewassen, vee, bossen, bedrijfsmatige visserij en wateren. Daarbij onderscheidt de wet soorten die in het gehele land en soorten die in delen van het land veelvuldig belangrijke schade aanrichten. Deze soorten worden bij algemene maatregel van bestuur aangewezen.

Met het Besluit beheer en schadebestrijding dieren3 (hierna: Besluit) heeft de wetgever de soorten aangewezen die in het gehele land en die in delen van het land veelvuldig belangrijke schade aanrichten. Artikel 2 van het Besluit geeft aan welke soorten in het gehele land veelvuldig belangrijke schade aanrichten (de landelijke lijst): het betreft Mol (Talpa europaea), Konijn (Oryctolagus cuniculus) en Houtduif (Columba palumbus) die veelvuldig belangrijke schade aan land- en tuinbouwgewassen veroorzaken. Bij artikel 3 van het Besluit zijn de soorten aangewezen die in delen van het land veelvuldig belangrijke schade aanrichten (de provinciale lijst) 4en waarvoor geen landelijke vrijstelling nodig is gevonden: het betreft 21 soorten waaronder een aantal kraaiachtigen en trekvogelsoorten. De schade die deze soorten veroorzaken, varieert naar aard zoals schade aan fruitbomen, vraat, bevuiling van grasland en (winter)graan, als naar geografie; ganzen, smienten, meerkoeten en knobbelzwanen veroorzaken veelvuldig schade in het noorden en zuidwesten van het land. Voor een overzicht van de schade van deze soorten in Overijssel wordt verwezen naar de artikelsgewijze toelichting van deze verordening.

§ 3. Vrijstellingen bij het beheer en bestrijding van schade

De aanwijzing van schadeveroorzakende soorten betekent niet dat hiermee alle verboden handelingen bedoeld in de artikelen 9 tot en met 12 van de wet voor deze soorten zijn toegestaan. Per aangewezen soort moet bij ministeriële regeling 5onderscheidenlijk provinciale verordening worden aangegeven welke van deze handelingen mogen worden verricht. Uitgangspunt hierbij is, overeenkomstig artikel 73 van de wet, dat beschermde, in het wild levende dieren zoveel mogelijk met rust moeten worden gelaten en onnodig lijden wordt voorkomen. Een dergelijke regime is nodig geacht nu vrijstellingen slechts mogen worden verleend voorzover er geen andere bevredigende oplossing bestaat en indien geen afbreuk wordt gedaan aan een gunstige staat van instandhouding van de soort.

Met de onderhavige verordening wordt invulling gegeven aan de provinciale vrijstellingsbevoegdheid zoals bedoeld in artikel 65, vierde lid van de wet. Hiertoe wordt per soort nauwkeurig aangegeven welke handelingen de grondgebruiker op de door hem gebruikte gronden of in of aan door hem gebruikte opstallen in dit verband mag verrichten en welke middelen hiertoe mogen worden gebruikt om onnodig lijden van dieren te voorkomen. Ingevolge artikel 79 van de wet kunnen hierbij voorschriften worden gesteld en/of kan vrijstelling onder beperkingen worden verleend; het is verboden te handelen in strijd met bij een vrijstelling gestelde voorschriften en beperkingen. De soorten die in Overijssel veelvuldig belangrijke schade aanrichten en derhalve op de provinciale staan zijn vermeld in bijlage 1 van deze verordening.

§ 4. Grondgebruiker

De in het kader van het beheer en de bestrijding van schade vrijgestelde handelingen betreffen de grondgebruiker, hetzij als eigenaar, hetzij krachtens een beperkt recht, hetzij krachtens een pachtovereenkomst. Niettemin hoeft het op grond van de wet niet in alle gevallen de grondgebruiker zelf te zijn die het hem toekomende recht uitoefent. Zo kan deze, op grond van artikel 65, vijfde lid van de wet het hem toekomende recht door anderen laten uitoefenen indien hij hiertoe schriftelijke toestemming heeft gegeven. Indien deze toestemming wordt verleend aan een houder van een jacht- of valkeniersakte is deze gerechtigd, behalve de bij wet voorgeschreven middelen, tevens de middelen te gebruiken waarvan hem het gebruik is toegestaan. Op grond van artikel 66 van de wet is het ten aanzien van de grondgebruiker bepaalde van overeenkomstige toepassing voor de gebruiker van opstallen, niet zijnde grondgebruiker, voorzover het de door hem gebruikte opstallen en de daarbij behorende erven betreft. Voorzover er bij of krachtens provinciale verordening regels zijn gesteld, is op grond van artikel 65, zesde lid van de wet nietig elk beding dat de grondgebruiker de uitoefening van dit gebruik belet.

§ 5. Doden van dieren

In de toelichting op het Besluit is aangegeven dat het in de rede ligt dat provincies ten aanzien van de op de provinciale lijst aangewezen soorten het de grondgebruiker in beginsel slechts toestaan deze soorten, in afwijking van artikel 10 van de wet, opzettelijk te verontrusten en géén toestemming verlenen voor het vangen en doden van deze dieren of voor het rapen van hun eieren. Een dergelijke terughoudendheid geldt, overeenkomstig het beleid inzake trekkende soorten, in het bijzonder voor ganzen en andere trekkende soorten. Voor verdergaande maatregelen dan opzettelijk verontrusten is primair het instrument van de ontheffing op grond van artikel 68 van de wet bedoeld, om aldus de mogelijkheid op de meest effectieve wijze van schadebestrijding (tijdig) te kunnen beoordelen. Met dit instrument kan een beoordeling op basis van een planmatige aanpak van de schadeproblematiek, en op basis van een bredere belangenafweging, w.o. de voorkoming van schade aan flora en fauna, plaatsvinden.

Niettemin heeft de praktijk uitgewezen dat voor een aantal soorten die veelvuldig belangrijke schade veroorzaken, opzettelijk verontrusten niet effectief is, d.w.z. dat hier geen schadevoorkomend of beperkend effect van uit gaat, zodat het niet als een bevredigend oplossing kan worden aangemerkt. In dit licht verdient derhalve niet in alle gevallen de verjaging zonder afschot als vorm van schadebestrijding de voorkeur boven het afschieten van dieren. In dergelijke gevallen kan, onder gedegen onderbouwing, worden toegestaan deze soorten, in afwijking van artikel 9 van de wet, te vangen en te doden. Het Faunafonds stemt hiermee in. Voorts constateert het Faunafonds in dit verband dat voor bepaalde diersoorten op voorhand vaststaat dat verdergaande maatregelen dan opzettelijke verontrusting nodig is. In de artikelsgewijze toelichting van deze verordening wordt ingegaan op de wijze waarop met deze verordening in een dergelijke vrijstelling is voorzien.

§ 6. Gebruikmaking van middelen

Met artikel 5 van het Besluit worden de middelen aangewezen waarmee op grond van artikel 72, eerste lid van de wet dieren mogen worden gevangen en gedood en stellen de artikelen 6, 7 en 9 van het Besluit regels aan het gebruik van de in artikel 7 van het Besluit genoemde middelen. Indien het de grondgebruiker bij provinciale verordening is toegestaan een of meerdere beschermde diersoorten te doden, kan dit slechts plaatsvinden met de in wet en Besluit aangegeven middelen en met inachtneming van de hierbij aangegeven regels die aan het gebruik van deze middelen zijn gesteld. In de artikelsgewijze toelichting wordt ingegaan op de bestrijdingsmiddelen die ter voorkoming van veelvuldig voorkomende belangrijke schade bij de specifieke handelingen door de grondgebruiker, op grond van deze verordening zijn toegelaten.

§ 7. Relatie met provinciaal faunabeleid(splan)

Samenhangend met hun bij wet geattribueerde taken en bevoegdheden, stellen GS een faunabeleidsplan op; i.c. de Provinciale nota beleidsregels faunabeheer (de nota). Met deze verordening wordt GS (ook) een kader geboden waarmee zij de nota nader vorm en inhoud kunnen geven. Immers, handelingen ter voorkoming en bestrijding van schade die niet bij verordening zijn vrijgesteld van de verboden bij artikel 9 tot en met 12 van de wet, kunnen naar het oordeel van GS regeling krijgen. Het betreft hierbij het volgende.

Hoofdstuk IV van de wet geeft bepalingen omtrent de aanwijzing van een beschermde leefomgeving en de gevolgen van die aanwijzing. Artikel 26 van de wet regelt een aantal gevolgen van deze aanwijzing. Als één van de gevolgen geldt een verbod op het (doen) verrichten van de in het besluit tot aanwijzing van een beschermde leefomgeving genoemde handelingen. De bij provinciale verordening vrijgestelde handelingen die ook in het besluit tot aanwijzing van een beschermde leefomgeving zijn genoemd, zijn vervolgens ingevolge artikel 26, vijfde lid van de wet, tot de meldingsplicht ex artikel 26, eerste lid van de wet gehouden. Aan het (mogen) verrichten van deze handelingen kunnen GS voorschriften verbinden, welke mede tot compensatie van de schade kunnen strekken. Hiermee geeft de wet voorrang aan het meldingenstelsel ex artikel 26 van de wet boven die aan de bestrijding van schade. Vrijstellingen op grond van de provinciale verordening worden in een beschermde leefomgeving derhalve op andere wijze uitgeoefend.

Op grond van artikel 67 van de wet kunnen GS bepalen dat de stand van bij ministeriële regeling aangewezen beschermde inheemse diersoorten, andere diersoorten of verwilderde diersoorten op andermans gronden kan worden beperkt. Met voornoemde Regeling beheer en schadebestrijding dieren zijn bedoelde diersoorten aangewezen. Naast een aantal exoten en wildsoorten die ook reeds onder de Jachtwet als zodanig waren aangewezen, is ook een aantal andere diersoorten aangewezen zoals de Knobbelzwaan en de Muntjak (Muntiacus reevesi). Dieren behorende tot deze soorten richten over het algemeen grote schade aan. Van belang is dan ook dat ter voorkoming van belangrijke schade de stand van deze soorten kan worden beperkt. Een tweetal van bedoelde diersoorten komt ook voor op de provinciale lijst: Grauwe gans en Knobbelzwaan. In de artikelsgewijze toelichting van deze verordening wordt ingegaan op de wijze waarop vrijstelling voor deze soorten wordt verleend.

Voorzover geen vrijstelling is verleend, kunnen GS op grond van artikel 68 van de wet voor de in dit artikel limitatief aangegeven belangen ten aanzien van beschermde inheemse diersoorten onder voorwaarden en beperkingen ontheffing verlenen aan zgn. faunabeheereenheden (fbe’s) op basis van een zgn. faunabeheerplan. In bepaalde bij wet genoemde situaties kan ook een dergelijke ontheffing worden verleend aan anderen dan een fbe. Eventuele bestrijding van schade veroorzaakt door dieren behorende tot beschermde inheemse diersoorten die niet zijn aangewezen met voornoemd Besluit of de Regeling beheer en schadebestrijding dieren valt ook onder dit ontheffingsinstrument.

§ 8. Relatie tot de jacht

Titel II van de wet geeft regeling aan de uitoefening van de jacht. De wet onderscheidt de uitoefening van de jacht nadrukkelijk van die van het beheer en bestrijding van schade. Desondanks ligt hier ingevolge de definitie van jagen in artikel 1 van de wet wel een relatie. Immers, jagen betreft het bemachtigen, doden, of met het oog daarop opsporen van wild, alsmede het doen van pogingen daartoe, ongeacht of dit gebeurd vanuit het oogmerk van jacht of van de bestrijding van schade.

Voorzover er aldus sprake is van jacht op deze wildsoorten, zijn de in de wet, het Jachtbesluit6 en de hierop gebaseerde Jachtregeling7 neergelegde bepalingen omtrent jagen van toepassing.

Tot wild behoren de bij artikel 32, eerste lid van de wet bedoelde diersoorten, die in de voor hun aard natuurlijke vrij-heid leven. Een tweetal van de bij artikel 32 van de wet aangewezen diersoorten komt ook voor op de provinciale lijst: Haas en Wilde eend. In de artikelsgewijze toelichting van deze verordening wordt ingegaan op de wijze waarop voor deze soorten vrijstelling wordt verleend.

De wet geeft met artikel 31 vrijstelling van enkele verbodsbepalingen in verband met de uitoefening van de jacht, voorzover dit in overeenstemming is met het bepaalde bij of krachtens de artikelen 32 tot en met 59 van de wet. Eén van deze vrijstellingen betreft het in afwijking van artikel 9 en 10 van de wet mogen jagen op en het opzettelijk verontrusten van wild. Artikel 53 van de wet stelt in dit verband een aantal verboden betreffende de uitoefening van de jacht, voorzover bij of krachtens algemene maatregel van bestuur niet anders is bepaald. Van deze laatstgenoemde mogelijkheid is met het Jachtbesluit gebruik gemaakt in de overweging dat een te strikte toepassing van de regels een adequaat beheer en bestrijding van schade veroorzaakt door betrokken wildsoorten in de weg zou kunnen staan. Artikel 15 van het Jachtbesluit bepaalt hiertoe dat een aantal van de in artikel 53, eerste lid van de wet genoemde jachtverboden niet geldt indien op deze wildsoorten wordt gejaagd ter bestrijding van de door deze soorten veroorzaakte schade. Behalve deze algemene vrijstellingen, kan de minister van LNV op basis van artikel 75, derde lid van de wet ook in individuele gevallen ontheffing verlenen van de jachtverboden.

§ 9. Vrijstelling voor de vos

Inmiddels is de Vos geplaatst op de landelijke vrijstellingslijst. Dit betekent dat de Vos, voor het bestrijden van belangrijke landbouwschade of schade aan weidevogels, met wettelijke toegestane middelen mag worden gevangen en gedood. Voor het grbuk van kunstlicht kan de provincie ontheffing verlenen.

§ 10. Uitzonderingen en overige vrijstellingen

Op de algemene beschermingsmaatregelen brengt zowel de wet zelf als het op de wet gebaseerde Besluit aanwijzing dier- en plantensoorten Flora en faunawet8 voor enkele aangegeven categorieën diersoorten uitzonderingen aan. Eén van deze uitzonderingen betreft bepaalde gedomesticeerde diersoorten: voor aangewezen en door de mens als huisdier of in verband met de productie gehouden soorten, zowel de gefokte exemplaren als de exemplaren die zich in het wild kunnen handhaven, zijn de bepalingen van de wet niet van toepassing. In relatie tot deze verordening zijn vooral de aangemerkte gedomesticeerde vogels relevant; een tweetal hiervan komt ook voor op de provinciale lijst, t.w. Grauwe gans en Wilde eend. Gedomesticeerde dieren behorende tot voornoemde soorten vallen aldus niet onder de bescherming van de wet. Ook de gedomesticeerde vorm van de Rotsduif (Columba livia), de verwilderde duif (stads- of postduif) behoort hiertoe.

Naast bijzondere vrijstellingen en ontheffingen voor o.a. het beheer en bestrijding van schade, geeft de wet met artikel 75 de mogelijkheid vrijstelling of ontheffing te verlenen indien hierin niet op basis van een ander artikel van de wet kan worden voorzien. Met het voornoemd Besluit vrijstelling beschermde dier- en plantensoorten is op deze grond een aantal vrijstellingen gegeven. Relevant in dit kader is de vrijstelling voor gehouden dieren op grond van artikel 4, eerste lid van dit besluit; voor gefokte dieren behorende tot een beschermde inheemse diersoort, genoemd in dit besluit, alsmede de producten van deze dieren, wordt vrijstelling verleend van o.a. de verboden bedoeld in artikel 9 tot en met 11 van de wet voorzover de houder kan aantonen dat de dieren zijn gefokt ofwel dat de betrokken producten van gefokte dieren afkomstig zijn.

Aangezien niet is gebleken dat het houden van deze gefokte dieren leidt tot een slechtere staat van instandhouding van de soort waartoe ze behoren, is vrijstelling getroffen om het bestaande beleid in dezen te kunnen voortzetten. Een aantal van deze dieren komt ook voor op de provinciale lijst: Bosmuis, Haas en Veldmuis. Een dergelijke vrijstelling laat onverlet dat op het houden van dieren andere regels, zoals die van bv. de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren, van toepassing (kunnen) zijn.

§ 11. Overig

Overeenkomstig artikel 65, lid 10 van de wet is het Faunafonds in de gelegenheid gesteld over het ontwerp van deze verordening zijn oordeel te geven; dit oordeel is bij deze verordening gevoegd. Op grond van artikel 71 van de wet verschaffen GS de Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit desgevraagd alle inlichtingen met betrekking tot het bepaalde in deze verordening.

inhoud