Verordening van 03-02-2014 tot vaststelling van regels over een raadgevendreferendum in de provincie Utrecht (Referendumverordening provincie Utrecht)

Ondertekening

Provinciaal blad 2014, 255

Toelichting

1. Wettelijke grondslag

De artikelen 145 en 146 van de Provinciewet

2. Beoogd effect

De verordening raadplegend referendum stelt kiezers in staat om meer invloed te krijgen op provinciale besluitvorming.

3. Argumenten

Het voorliggend statenvoorstel bevat de uitwerking van de motie instellen referendumverordening die in de vergadering van Provinciale Staten van 4 februari 2013 is aanvaard.

4. Aanttekeningen

De in de verordening opgenomen regeling voor een raadplegend referendum is voor een belangrijk deel gebaseerd op het initiatiefwetsvoorstel Wet raadplegend referendum van de Tweede Kamerleden Dubbelboer, Duyvendak en Van der Ham. Dit wetsvoorstel ligt bij de Eerste Kamer. Daarnaast is gebruik gemaakt van het VNG-model Referendumverordening. Er is in Nederland nog geen ervaring opgedaan met een provinciaal referendum.

5. Financiën

Voor dit moment niet aan de orde. Er is een budget nodig op het moment dat Provinciale Staten besluiten dat er een raadgevend referendum wordt gehouden. Alsdan nemen Provinciale Staten een besluit over het budget.

6. Realisatie

Het voorstel voorziet in de vaststelling van een verordening over een raadgevend referendum. De feitelijke uitvoering daarvan ligt voor even belangrijk deel bij de gemeenten en de referendumcommissie.

7. Juridisch

De tekst van de verordening voldoet aan de wettelijke vereisten.

8. Europa

n.v.t.

9. Communicatie

Een persbericht volgt nog

10. Bijlagen

Statenvoorstel met ontwerpbesluit en bijlage

Toelichting referendumverordening provincie Utrecht

1. Algemeen deel

Inleiding

Op 4 februari 2013 is de motie Instellen referendumverordening van D66-GroenLinks-PvdA aanvaard. In deze motie is geconstateerd dat de provincie Utrecht geen referendumverordening heeft. Er zijn diverse (praktische) redenen die het wenselijk maken dat een referendumverordening wordt vastgesteld, waarin een heldere procedure wordt vastgelegd die voor elk te organiseren referendum kan worden toegepast. Het gaat hierbij om een raadgevend referendum.

Vormen van referenda

Een referendum kan in diverse vormen worden gehouden: - Raadplegend: Provinciale Staten besluiten zelf tot het houden van een referendum. - Raadgevend: inwoners (kiesgerechtigden) kunnen het initiatief nemen tot het houden van een referendum.

In beide varianten kan nog worden gekozen voor een correctief of een niet correctief referendum. Een correctief referendum gaat over een genomen besluit (waarvan de uitvoering is opgeschort), een niet-correctief referendum gaat over het voornemen een besluit te nemen. In theorie bestaat nog het bindend referendum. Provinciale Staten zijn bij een bindend referendum verplicht de uitslag van het referendum op te volgen. De Grondwet in Nederland staat deze vorm (nog) niet toe, maar daar komt mogelijk verandering in. Er ligt een initiatief voorstel van wet van de leden Fokke, Voortman en Schouw, houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot opneming van bepalingen inzake het correctiefreferendum. Opgemerkt wordt dat de parlementaire behandeling van een grondwetswijziging nog jaren vergt.

Juridisch kader

Op grond van artikel 145 van de Provinciewet, hebben Provinciale Staten de bevoegdheid om een referendumverordening vast te stellen. Dit betreft een autonome verordenende bevoegdheid van Provinciale Staten om een referendum te organiseren over een voorgenomen besluit. Binnen de randvoorwaarden die de Grondwet en de Provinciewet stellen, kunnen de provincies hieraan een invulling geven.Deze randvoorwaarden zijn: • Provinciale Staten beslissen per geval of een referendum wordt gehouden; • ieder statenlid beslist individueel in hoeverre hij of zij zich aan de uitslag van het referendum gebonden acht; • Provinciale Staten nemen een definitief besluit over het onderwerp van het referendum, nadat het referendum is gehouden. Een referendum kan dus niet bindend zijn. Dit neemt echter niet weg dat inhoudelijk het oordeel van de kiezers voor Provinciale Staten een belangrijk gegeven zal zijn bij de uiteindelijke afweging van de aan het referendum onderworpen besluit. Voor de organisatie en uitvoering van een referendum wordt aansluiting gezocht bij de verkiezing van Provinciale Staten. De gemeenten hebben daarbij een belangrijke rol. In verband hiermee wordt van hen gevraagd om medewerking te verlenen aan de uitvoering van deze referendumverordening. De wettelijke bevoegdheid om de medewerking te vorderen is gebaseerd op het bepaalde in artikel 146 van de Provinciewet (medebewind). Dit betekent wel dat de kosten die verbonden zijn aan de gevraagde medewerking op basis van de referendumverordening door de provincie moeten worden vergoed.

Wet raadgevend referendum en model referendumverordening VNG

De referendumverordening van de provincie Utrecht is voor een belangrijk deel gebaseerd op het initiatiefvoorstel van wet van de Tweede Kamerleden Dubbelboer, Duyvendak en Van der Ham over regels inzake het raadgevend referendum (Wet raadgevend referendum) en het VNG-model referendumverordening. Daarnaast is op basis van hun praktische kennis en ervaring gesproken met vertegenwoordigers van gemeenten, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en de Kiesraad over diverse aspecten en onderdelen van een referendum en deze regeling.

Vereisten geldigheid referendumverzoek

Voor het houden van een raadgevend referendum is het vereist dat daartoe tenminste 4.500 kiesgerechtigden (ca. 0,5%) dat vervolgens de steun verwerft van 45.000 kiesgerechtigden (ca. 5%). Voor het bepalen van de hoogte van de drempel is aansluiting gezocht bij het advies van de Staatsommissie-Biesheuvel over een correctief referendum op decentraal niveau. In het VNG-model is eveneens aansluiting gezocht bij dit advies. In Noord-Holland (Referendumverordening1995) wordt als drempel aangehouden 10.000 kiesgerechtigden voor een inleidend verzoek en 45.000 kiesgerechtigden voor het definitief verzoek. Daar gaat een inleidend verzoek van 500 kiesgerechtigden aan vooraf. Limburg hanteert 1.000 kiesgerechtigden voor een inleidend verzoek en 30.000 kiesgerechtigden voor een definitief verzoek (Referendumverordening 2012). Van belang is dat de hoogte van de drempel niet te hoog is om een verzoek tot het houden van een referendum niet onmogelijk wordt gemaakt, maar wel hoog genoeg is, om te voorkomen dat een referendum wordt aangevraagd dat te weinig draagvlak heeft onder de inwoners van de provincie Utrecht. Dit voorstel voldoet daaraan.

Referendumcommissie

Het onderwerp dat doorgaans voor een referenduminitiatief in aanmerking komt, ligt meestal politiek gevoelig. In dat geval is het raadzaam om een onafhankelijke referendumcommissie te benoemen. De referendumcommissie heeft tot taak om als neutrale partij toe te zien op de organisatie en de uitvoering van het referendum. Deze commissie krijgt een groot aantal taken. De commissie speelt een rol bij: - het verschaffen van neutrale informatie over het onderwerp van het referendum; - de wijze van indienen en beoordelen van inleidende en definitieve verzoeken; - het adviseren over de vraagstelling van het referendum; - de controle op het verloop, het voorlopig vaststellen van de uitslag van de stemming en de uitkomst daarvan wordt opgenomen in een concept-besluit voor Provinciale Staten.

Er is gekozen voor een ad hoc referendumcommissie per referendumverzoek. Het is immers niet de verwachting dat de commissie een permanente taak heeft. De referendumcommissie bestaat uit vijf personen, een voorzitter en vier leden. De commissieleden worden benoemd door gedeputeerde staten maar pas nadat het gevoelen daarover is ingewonnen bij Provinciale Staten. De onafhankelijke referendumcommissie wordt ingesteld,zodra er een inleidend verzoek bij Provinciale Staten is ingediend. De commissieleden kunnen geen deel uitmaken van of werkzaam zijn onder verantwoordelijkheid van Provinciale Staten.

Subsidies

Er is een bepaling opgenomen die erin voorziet dat aan personen die deelnemen aan het referendum een subsidie kan worden verstrekt. Het verstrekken van subsidie kan een nuttig effect hebben op het voeren van een debat over het onderwerp van een referendum. Provinciale Staten bepalen vooraf een subsidieplafond en een verdeelsleutel van de subsidies, bijvoorbeeld 40% van de subsidie is bestemdvoor de tegenstanders en 40% voor de voorstanders van het besluit en daarnaast 20% voor de neutrale dan wel informerende activiteiten. Gedeputeerde Staten wordt opgedragen om een subsidieregeling daarvoor op te stellen en uit te voeren. Er wordt geen subsidie beschikbaar gesteld voor de initiatiefnemers voor de fase van het inleidend en het definitief verzoek om een referendum te houden.

Kosten van referendum/financiële gevolgen

In de verordening wordt voor allerlei activiteiten de medewerking gevraagd/gevorderd van de gemeenten bij een referendum. Hier zijn kosten aan verbonden. Het gaat daarbij met name om kosten van de stemprocedure, zoals de kosten van verzending van de oproepingskaarten en stembiljetten, huur van stemlokalen, presentiegelden voor stembureauleden, stembussen, ambtelijke kosten en actualiseren van het kiesregister. De provincie dient de kosten voor de gevraagde medewerking van gemeenten op grond van de Provinciewet te compenseren. Er is geen ervaring met een provinciaal referendum. De praktijk zal moeten uitwijzen wat de hoogte van de kosten bij de gemeenten zijn en op basis daarvan de vergoeding worden bepaald. Daarnaast zijn er kosten verbonden aan de instelling van een ad hoc referendumcommissie. Het betreft dan met name de presentiegelden van de vijf commissieleden en hun ambtelijke ondersteuning. Voorts wordt een subsidieverordening vastgesteld voor de campagne van voor- en tegenstanders van het referendum onderwerp. Tenslotte zijn er kosten voor de communicatie en voorlichting over het referendumin de diverse media en het opstellen van voorlichtingsmateriaal. Op basis van een indicatieve berekening worden de uitvoeringskosten van een provinciaal referendum begroot op ongeveer €1,8 miljoen. Bij een gecombineerde verkiezing zou het bedrag iets lager kunnenzijn, in verband met efficiencyvoordelen bij verzending van oproepingskaarten en stembiljetten en bemensing van stembureaus.

Elektronische handtekening en DigiD

In de provinciale referendumverordening wordt (nog) geen mogelijkheid geboden om via een elektronische handtekening steun te verlenen aan een referendumverzoek. Op grond van afdeling 2.3 Awb kan een bestuursorgaan de elektronische weg openstellen voor referendum verzoeken. Er kunnen nadere eisen worden gesteld aan het gebruik van de elektronische handtekening. De elektronische handtekening voor referendumverzoeken komt naast en niet in plaats van de traditionele handtekening. Opgemerkt wordt dat de bij het zetten van een handgeschreven handtekening ter ondersteuning van een referendum-verzoek de handtekening verschillende functies heeft. De handtekening dient ter authenticatie en identificatie (vaststellen van de identiteit van een persoon) en om de wilsuiting vast te leggen (van belang in het kader van rechtsgevolg en of bewijsvoering). Deze functies zijn ook via de elektronische handtekening te bewerkstelligen. Er zijn diverse niveaus van elektronische handtekeningen. Het verschil zit hem in de waarborgen waarmee de handtekening is omkleed. Een eenvoudige vorm van een elektronische handtekening is een gescande handtekening die aan een elektronisch document is toegevoegd. De keuze voor het benodigde niveau van een handtekening dat voldoende betrouwbaar is voor de desbetreffende webdienst/handeling is de verantwoordelijkheid van het bestuursorgaan (art 2:15, derde lid Awb). In het wetsvoorstel van de Kamerleden Dubbelboer, Duyvendak en Van der Ham houdende regels inzake het raadgevend referendum (Kamerstukken 2005-2006, nr. 20 372) is de mogelijkheid om verzoeken in te dienen en ondersteuningsverklaringen af te leggen langs elektronische weg nog niet geoperationaliseerd. In het wetsvoorstel is bepaald dat bij algemene maatregel van bestuur deze mogelijkheid pas kan worden opengesteld, indien verzekerd is dat deze wijze geen afbreuk doet aan de vereisten van toezicht en betrouwbaarheid. Deze vereisten omvatten een adequate controle van de identiteit van de verzoeker, van zijn kiesgerechtigheid en van het voorschrift dat één verzoeker niet meer dan één verzoek of verklaring mag indienen per referendum. De Kiesraad heeft op 1 oktober 2013 advies uitgebracht over genoemd wetsvoorstel en over dit onderwerp opgemerkt het wenselijk te vinden dat er duidelijkheid komt over deze mogelijkheid. De Raad vindt zelf dat dit wel zou moeten kunnen, mits voldoende betrouwbaar. De behandeling en invoering van de (ontwerp)Wet raadgevend referendum en meer specifiek het onderdeel elektronische handtekening en DigiD wordt afgewacht. Voor dit moment de constatering dat er nog geen ervaring is opgedaan met het toepassen van een elektronische handtekening bij een referendumverzoek. Ook de VNG heeft deze mogelijkheid nog niet in de modelverordening opgenomen.Tenslotte wordt opgemerkt dat er op dit moment nog onduidelijkheid is wie bevoegd zijn gebruik te maken van DigiD en voor welke doeleinden. Zodra daarover relevante informatie bekend is, wordt dat aan Provinciale Staten gemeld en geduid. De mogelijkheid van een schriftelijke stemming (stemmen per brief) is niet in de referendumverordening opgenomen. In 2007 concludeerde de «Adviescommissie inrichting verkiezings-proces» (commissie Korthals-Altes) in haar rapport «Stemmen met vertrouwen» dat stemmen in een stemlokaal de hoofdvormvan stemmen zou moeten zijn. Volgens het rapport wordt bij andere vormen van stemmen, zoals internet-, telefoon- en briefstemmen, in mindere mate aan de waarborgen voor het verkiezingsproces (transparantie, controleerbaarheid, integriteit, kiesgerechtigheid, stemvrijheid, stemgeheim, uniciteit en toegankelijkheid) voldaan dan bij stemmen in een stemlokaal. Mede op basis van dit advies en de evaluatievan schriftelijke verkiezingen bij waterschappen, is een wetswijziging in voorbereiding die ertoe strekt dat in 2015 de waterschapsverkiezingen worden gecombineerd met die van Provinciale Staten.

2. Hoofdlijnen van de referendumverordening

Deze verordening bevat een volledige regeling van het raadgevend referendum op provinciaal niveau. In hoofdlijnen bevat de verordening de volgende onderdelen die per hoofdstuk zijn onderverdeeld en nader worden toegelicht. Aansluitend volgt, voor zover nodig, een artikelsgewijze toelichting.

Hoofdstuk 1 Algemene bepalingen

In hoofdstuk 1 worden enkele begrippen omschreven. Het raadgevend referendum heeft betrekking opconceptbesluiten van Provinciale Staten. De (concept)besluiten van gedeputeerde staten en van de commissaris van de Koning zijn niet referendabel. Voorts wordt in dit hoofdstuk gemeld het benodigde aantal kiesgerechtigden voor het inleidend verzoek en het definitief verzoek voor een referendum.

Hoofdstuk 2 Voorwerp van referendum

In hoofdstuk 2 zijn de uitzonderingen voor een referendum opgenomen. De reikwijdte van het raadplegend referendum omvat in beginsel de voorgenomen besluiten die door Provinciale Staten worden genomen. Een aantal onderwerpen waarover Provinciale Staten een besluit nemen, leent zich echter minder goed voor een referendum. In de verordening is een lijst met uitzonderingen opgenomen, gebaseerd op de ervaringen van onder meer de Tijdelijke referendumwet en gemeentelijke verordeningen. Voorkomen moet worden dat de verordening een leeg instrument wordt, waarbij het praktisch onmogelijk wordt een referendum te organiseren. Maar aan de andere kant is het voor de inwoners belangrijk dat duidelijk is voor welke besluiten geen referendum kan worden gehouden. De algemene uitzonderingsgrond (artikel 2.1, sub l) benadrukt en garandeert de beoordelingsvrijheid van Provinciale Staten. PS kunnen bij meerderheid besluiten om een referendum niet te houden in verband met een ongewenst gevolg van het houden van een referendum over een voorgenomen PS-besluit. Het gaat hierbij dan bijvoorbeeld om bezwaar of beroep (korte termijnen waarop besluiten moeten worden genomen), het voeren van een rechtsgeding, het uitstel van een besluit leidt mogelijktot grote financiële claims of waarvan de inwerkingtreding of uitvoering niet kan worden uitgesteld vanwege de ermee gemoeide spoedeisende provinciale belangen. Met deze bepaling wordt de verantwoordelijkheid en beoordeling voor het houden van een referendum bij PS gelegd. Het spreekt voor zich dat het niet houden van een referendum op basis van deze bepalingeen grote verantwoordelijkheid bij PS leggen en dus zeer terughoudend moeten worden toegepast.

Hoofdstuk 3 Kiesgerechtigheid

In hoofdstuk 3 wordt bepaald welke personen kiesgerechtigd zijn voor het referendum. Voor de kiesgerechtigdheid voor het referendum is aangesloten bij de kiesgerechtigheid voor Provinciale Staten. Het referendum is immers een instrument om inwoners bij de besluitvorming te betrekken.

Hoofdstuk 4 Stembureaus

Hoofdstuk 4 regelt de indeling in bepalingen over de stembureaus. Op basis van ervaring kan worden gesteld dat het aantal handelingen op een stembureau voor een referendum beperkt is. Er kan volstaan worden met een bemensing van drie vaste leden. De voorzitter ontvangt de oproepingskaart, een lid geeft het stembiljet uit en een ander lid ziet toe op een ordentelijk verloop. Ook de telling na afloop van de stemming vraagt een relatief beperkt aantal handelingen. Er worden vier stapels van stembiljetten gemaakt: voor, tegen, blanco en ongeldig. Bij een eventuele combinatie van een referendum met een verkiezing kan het aantal leden van het stembureau worden gewijzigd. Het verloop van de referendumprocedure In de hoofdstukken 5 tot en met 9 zijn de verschillende fasen van de referendumprocedure geregeld, vanaf de indiening van het inleidend verzoek en de daarop volgende fase van het definitieve verzoek tot en met de fase van de stemming en de vaststelling van de uitslag van het referendum.  

  De fase van de stemming en de vaststelling van de voorlopige uitslag van het referendum is het deel van de procedure dat het meest overeenkomt met de gang van zaken bij verkiezingen. Het omvat de voorbereiding van de stemming, de oproeping van de kiezers, het verloop van de stemming en de berekening van de voorlopige uitslag tot op het niveau van het stembureau. In verband hiermee wordt op overeenkomstige wijze, en met gebruik van dezelfde organen deze fase van een referendum doorlopen als bij de verkiezingen. Het college van burgemeester en wethouders en de burgemeester zijn verantwoordelijk voor alles wat te maken heeft met de organisatie van de stemming zoals de registratie van de kiesgerechtigdheid, de oproeping van de kiezers, de samenstelling van de stembureaus, de inrichting van stemlokalen, het drukken van stembiljetten, het verlenen van een kiezerspas, het stemmen bij volmacht in het eigenstemdistrict en dergelijke.

Inleidend en definitief verzoek

De hoofdstukken 5 en 6 bevatten voorschriften voor de indiening van verzoeken, respectievelijk het afleggen van ondersteuningsverklaringen, het tellen daarvan, de controle, en de beoordeling van het inleidend respectievelijk het definitieve verzoek.

Hoofdstuk 5 Inleidend verzoek referendum

Hoofdstuk 5 heeft betrekking op de fase van het inleidend verzoek. Kiesgerechtigden nemen het initiatief tot een referendum. Hiertoe kunnen zij een verzoek indienen tot het houden van een referendum. Een referendum biedt de inwoners de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op de politieke besluitvormingdie in hun ogen verkeerd dreigt te lopen. Het is logisch dat inwoners dan ook zelf kunnen beslissen, wanneer dit noodzakelijk is. In de verordening is gekozen voor een eenvoudige procedure. De initiatiefnemers kunnen een formulier opvragen bij de griffier en deze fotokopiëren om verder te verspreiden. Dit is een ander systeem dan de Tijdelijke referendumwet (Trw) voorschreef voor het indienen van een inleidend verzoek namelijk, dat kiesgerechtigden die een verzoek wilden indienen individueel naar het gemeentehuis moesten gaan. In dat systeem kan op het gemeentehuis direct de identiteit (kiesgerechtigdheid) van de ondertekenaar worden gecontroleerd aan de hand van het GBA. In het VNG-model is dit zogenaamde ‘brengsysteem’ opgenomen. Bij gemeenten gaat het vaak om relatief weinig verzoeken, variërend van enkele tientallen tot enkele honderden. In deze verordening gaat het om minstens enkele duizenden verzoeken en mogelijk afkomstig uit 26 gemeenten uit de provincie Utrecht. In navolging van de Initiatiefwet raadgevend referendum is in deze verordening ervoor gekozen dat de initiatiefnemers hun verzoeken bij Provinciale Staten indienen. Provinciale Staten stellende verzoeken in handen van de referendumcommissie en die controleert de geldigheid van de verzoeken steekproefsgewijs. Het inleidend verzoek wordt uiterlijk twee weken voor de statenvergadering ingediend bij de griffier en wordt later mogelijk gevolgd door een definitief verzoek. Er wordt daarvoor gebruik gemaakt van een formulier overeenkomstig een door gedeputeerde staten vastgesteld het model. Het totaal van de ontvangen verzoeken om een referendum wordt vervolgens zo spoedig mogelijk in handen van de voorzitter van de referendumcommissie gesteld. Het doel van het inleidend verzoek is tweeledig. Provinciale Staten moeten op korte termijn beslissen of een onderwerp referendabel is en niet valt onder de uitzonderingen genoemd in artikel 2.1. De referendumcommissie adviseert hierover. Daarnaast moet aangetoond worden dat een onderwerp niet alleen leeft bij een groep inwoners, maar op enig draagvlak in de provincie kan steunen. Hiertoe wordt een aantal handtekeningen overlegd. Op kortetermijn is het voor inwoners dan duidelijk of het zin heeft om handtekeningen te verzamelen ter ondersteuning van het definitief verzoek. Provinciale Staten zullen bij hun beslissing, mede op basis van het advies van de referendumcommissie, ook toetsen aan het bepaalde in artikel 2.1. in casu valt het onderwerp van de referendum niet onder de uitzonderingsgronden. Is het onderwerp van het besluit referendabel of niet! De formulieren met handtekeningen worden door de referendumcommissie gecontroleerd. De identiteit(kiesgerechtigheid) van de ondertekenaars wordt steekproefsgewijs gecontroleerd aan de hand vanhet GBA (gemeentelijk basisadministratie). Voor de controle van de kiesgerechtigheid dient de referendumcommissie toegang te hebben tot het BRP (basisregistratie personen). Op advies van de referendumcommissie besluiten Provinciale Staten over de toelating van het inleidend verzoek. Voor de toelating moet voldaan zijn aan: referendabel verzoek, tijdige indiening van het verzoek, gebruik van het voorgeschreven formulier en een voldoende aantal handtekeningen. Als Provinciale Staten positief besluiten over het inleidend verzoek om een referendum te houden wordt de besluitvorming over het voorgenomen besluit (dit is dan het ontwerpbesluit) opgeschort. De beraadslaging over het voorgenomen besluit vindt wel plaats maar de beslissing vindt plaats na het gehouden referendum. Provinciale Staten nemen de uitkomst daarvan mee in hun weging en besluitvorming. Het inleidend verzoek is te beschouwen als een aanvraag in de zin van de Algemene wet bestuursrecht (Awb).

Hoofdstuk 6 Definitief verzoek referendum

Hoofdstuk 6 heeft betrekking op de fase van het definitieve verzoek tot het houden van een referendum.Het inleidend verzoek wordt gedefinieerd als het totaal aantal individueel ingediende verzoeken tot hethouden van een referendum. Als het definitieve verzoek wordt aangemerkt het totaal aantal verklaringenter ondersteuning van het inleidend verzoek. Nadat Provinciale Staten het inleidend verzoek hebben toegelaten dienen de indieners daarvan zorgte dragen voor voldoende geldige ondersteuningsverklaringen, om een definitief verzoek te kunnenindienen. Zij hebben daarvoor zes weken de tijd. Op hoofdlijnen is de procedure voor het definitiefverzoek gelijk aan dat van het inleidend verzoek. De referendumcommissie beoordeelt het definitieve verzoek en adviseert daarover aan ProvincialeStaten. De controle op de ondersteuningsverklaringen kan geschieden door een steekproef, waarvoorgedeputeerde staten nog nadere regels zullen stellen. Het gaat er met name om of er voldoende geldigeondersteuningsklaringen zijn ingediend. De referendumcommissie houdt een openbare zitting op de tweede dag na afloop van de termijn vanzes weken, waarbinnen de benodigde handtekeningen worden verzameld. De voorzitter van de referen-dumcommissie maakt het totaal aantal verklaringen bekend, het aantal geldige en ongeldige verklaringenen tenslotte het advies dat de commissie heeft opgesteld over het onderzoek van het definitief verzoek. Provinciale Staten nemen een besluit over het definitief verzoek, mede op basis van het advies van dereferendumcommissie. Het is praktisch als de Staten dan tegelijk een besluit nemen over de dagwaarop het referendum wordt gehouden (zie hierna de stemming).

Hoofdstuk 7 Stemming

Hoofdstuk 7 bevat verder bepalingen over de stemming, de kosteloze verkrijgbaarheid van de tekst van de aan het referendum onderworpen besluit en het verstrekken van informatie over de aan het referendum onderworpen besluit. Ook bevat het bepalingen voor de voorbereiding en het verloop van de stemming, het stemmen met behulp van een kiezerspas en het stemmen bij volmacht. Provinciale Staten stellen binnen een week, nadat besloten is dat een referendum wordt gehouden, de datum waarop het referendum wordt gehouden vast. Het heeft de voorkeur dat dit besluit gelijktijdig wordt genomen als wordt besloten over de toelating van het definitief besluit. Alsdan kunnen beide besluiten tegelijk worden bekend gemaakt. Bij het bepalen van de datum van het referendum is het van belang dat er voldoende voorbereidingstijd is voor de organisatie van het referendum, zoals het opstellen van de lijst van kiesgerechtigden, huren van stemlokalen, bemensing van stemlokalen, drukwerk, campagne voeren voor het referendum e.d. In de praktijk betekent dit dat met een termijn van tien tot twaalf weken na het besluit van de dag van de stemming rekening moet worden gehouden. In de periode van vier maanden, waarbinnen de datum voor een referendum moet vallen kan zich de mogelijkheid voordoen dat er nog een andere verkiezing wordt gehouden voor de gemeenteraad, Provinciale Staten, Tweede Kamer of Europees parlement. Het is mogelijk dat beide verkiezingen dan worden gecombineerd. Van de combinatie van beide verkiezingen kan een gunstig effect uitgaan, dat leidt tot een hogere opkomst en een vermindering van de kosten. Op voorstel van de referendumcommissie stellen Provinciale Staten de vraagstelling voor het referendum vast. De vraagstelling moet objectief en voldoende duidelijk zijn. Het is praktisch als de vraagstelling aansluit bij het conceptbesluit van de Staten. Er is geen vast bedrag beschikbaar voor een referendum. Er is voor gekozen dat Provinciale Staten een bedrag beschikbaar stellen, als is besloten dat een referendum wordt gehouden. Het budget is onder meer nodig voor de kosten van de organisatie van het referendum, de voorlichting, subsidie voor de initiatiefnemers en de kosten van de referendumcommissie. De procedures rond de stemming sluiten aan bij de procedure voor provinciale statenverkiezingen, zoals in de Kieswet en Kiesbesluit zijn opgenomen. Vandaar dat deze van overeenkomstige toepassing zijn. Dat geldt ook voor de kiezerspas en de volmacht.

Hoofdstuk 8 Stemopneming

Hoofdstuk 8 regelt de stemopneming door het stembureau. Het is voor een groot deel ontleend aan hoofdstuk N van de Kieswet en verklaart dan ook diverse artikelen van dat hoofdstuk van de Kieswet van overeenkomstige toepassing. Van belang is te bepalen in welke gevallen aan de uitslag van het raadgevend referendum een formeel gevolg is verbonden. De uitslag van het referendum wordt geacht geldig te zijn, wanneer ten minste 30 procent van de kiesgerechtigden zijn stem geldig heeft uitgebracht. Het percentage kan lager zijn dan het gemiddelde opkomstpercentage bij de statenverkiezingen, maar moet hoog genoeg zijn om een drempel op te werpen. Op deze wijze komen alleen onderwerpen aan bod die door een redelijk deel van de inwoners van de provincie Utrecht als van belang worden beschouwd, zonder dat het praktisch onmogelijk zal worden een geldige uitslag te krijgen.

Hoofdstuk 9 Vaststelling uitslag

Hoofdstuk 9 heeft betrekking op de vaststelling van de uitslag van het referendum. Dit hoofdstuk is voor een belangrijk deel vormgegeven naar analogie van overeenkomende bepalingen van de hoofdstukken O en P van de Kieswet, maar is wel volledig uitgeschreven in de referendumverordening zelf. De vaststelling van de uitslag van het referendum is opgedragen aan Provinciale Staten, op grond van het proces-verbaal van de opkomst en de voorlopige uitslag van het referendum dat is opgesteld door de referendumcommissie. De referendumcommissie heeft niet alleen tot taak de uitslag van het referendum vast te stellen, maar ook het beslechten van de geschillen die over de geldigheid van destemming en de vaststelling van de uitkomsten van de stemming door de stembureaus, zijn ontstaan. Provinciale Staten stellen de uitslag van het referendum vast en maken de opkomst en uitslag bekend door een afschrift van het proces-verbaal te plaatsen in de huis-aan-huisbladen.

Hoofdstuk 10 Referendumcommissie

Hoofdstuk 10 bevat de bepalingen over de referendumcommissie. In dit hoofdstuk wordt geregeld uit hoeveel leden de commissie bestaat en hoe ze worden benoemd. Tevens worden de belangrijkste taken van de commissie opgesomd. De taken en werkzaamheden van de provinciale referendumcommissie hebben betrekking op de advisering over de vraagstelling van het referendum (neutraal en objectief), het controleren en beoordelen van het inleidende verzoek en het definitieve verzoek. Naar analogie van de Kieswetbepalingen worden de werkzaamheden van de voorzitter van het hoofdstembureau (burgemeester) door de voorzitter vande referendumcommissie uitgevoerd voor wat betreft de voorlopige vaststelling van de uitslag van destemming. Zie ook het algemene deel van de toelichting.

Hoofdstuk 11 Strafbepalingen

Hoofdstuk 11 bevat de strafbepalingen die in grote lijnen dezelfde gedragingen strafbaar stellen als in de Kieswet. Provinciale Staten kunnen op grond van artikel 150, Provinciewet, op overtreding van een verordening straf stellen. De genoemde strafbare feiten worden aangemerkt als een overtreding.

Hoofdstuk 12 Overgangs- en slotbepalingen

Hoofdstuk 12 bevat bepalingen over de inwerkingtreding en de citeertitel. Deze verordening bevat een volledige regeling voor het referendum, maar voor de volledigheid is een vangnetbepaling opgenomen. Indien deze verordening een lacune bevat over een bepaalde situatie bij het referendum, dan zijn de bepalingen van de Kieswet en het Kiesbesluit van overeenkomstige toepassing. Er is geen ervaring met het een provinciaal referendum. Het is daarom gewenst dat na afloop van het eerste provinciaal referendum een evaluatie wordt gehouden.

Artikelsgewijze toelichting

Artikel 3.1 Kiesgerechtigheid

De kiesgerechtigdheid voor de Provinciale Statenverkiezingen, waaraan de kiesgerechtigdheid is gekoppeld, is omschreven in artikel B 2 van de Kieswet. Vereist is dat men ingezetene is van de provincie, Nederlander is en op de dag van de stemming de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt. De kiesgerechtigdheid wordt beoordeeld naar de toestand op de datum van het besluit tot vaststelling van de dagvan de stemming voor het referendum (met uitzondering van het vereiste van de achttienjarige leeftijd,dat wordt beoordeeld naar de situatie op de dag van de stemming).

Artikel 3.2 Bij Volmacht kunnen stemmen kiesgerechtigden van wie rechtmatig hun vrijheid is ontnomen

In artikel B 6 van de Kieswet is voorgeschreven dat kiesgerechtigden aan wie op de dag van de stemming rechtmatig hun vrijheid is ontnomen, alleen bij volmacht kunnen stemmen.

Artikel 3.3 Registratie kiesgerechtigheid

Voor de registratie van de kiesgerechtigdheid voor referenda in de gemeentelijke administratie kan eenvoudig worden verwezen naar de registratie van de kiesgerechtigdheid voor de op hetzelfde niveau gehouden verkiezingen. Hierdoor werken ook de in de artikelen D 4 tot en met D 7 van de Kieswet geregelde voorzieningen inzake inlichtingen omtrent de registratie als kiezer en verzoeken om herziening van de registratie automatisch door naar de kiesgerechtigdheid voor referenda. De Wet basisregistratie personen (Wet BRP) wordt de nieuwe grondslag voor de basisregistratie van persoonsgegevens en vervangt de Wet gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens (Wet GBA).

Artikelen 5.3 en 6.3 Eén verzoek per verzoek en per besluit

Een verzoeker mag niet meer dan één verzoek tot het houden van een referendum over hetzelfde besluit en niet meer dan één ondersteuningsverklaring over hetzelfde inleidend verzoek indienen. Overtreding van het voorschrift leidt ingevolge artikel 5.3 en 6.3 van het voorstel tot ongeldigverklaring van alle verzoeken respectievelijk ondersteuningsverklaringen die afkomstig zijn van die persoon. Ook kan betrokkene worden vervolgd wegens een verdenking van valsheid in geschrifte. Een ingediend verzoek respectievelijk een afgelegde ondersteuningsverklaring kan niet worden ingetrokken. De Kieswet bevat een bepaling van dezelfde strekking voor ondersteuningsverklaringen over de kandidaatstelling. Het voorschrift is noodzakelijk om discussie over de rechtsgeldigheid van verzoeken en verklaringen te vermijden. Dergelijke discussies zouden de tijdige en juiste vaststelling van het totale aantal verzoeken en verklaringen in de weg kunnen staan. Op het formulier voor de verzoeken en verklaringen zal de verzoeker gewezen worden op de onmogelijkheid van intrekking van zijn verzoek respectievelijk zijn verklaring.

Artikelen 5.5 en 6.5 Beoordeling inleidend en definitief verzoek

Uit het systeem van de referendumverordening vloeit voort dat de referendumcommissie niet kan beoordelen of de gegevens op een lijst ook daadwerkelijk zijn ingevuld door de persoon op wie de gegevensbetrekking hebben. Wel kan worden beoordeeld of het verzoek gegevens bevat van een persoon die als kiesgerechtigde in de gemeentelijke basisadministratie is opgenomen. Indien een verzoek of een ondersteuningsverklaring onjuiste gegevens bevat, worden zij ook ongeldig verklaard. Deze toevoeging vloeit voort uit een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak over de Tijdelijke referendumwet.

Artikel 6.2 Indienen ondersteuningsverklaringen

Niet altijd is met zekerheid vast te stellen op welk moment een besluit onherroepelijk wordt. Daarom wordt in artikel 44 voorgesteld de termijn voor het afleggen van ondersteuningsverklaringen te laten aanvangen na de bekendmaking van het besluit tot toelating van het inleidend verzoek, dan wel – indien het verzoek niet is toegelaten en de Afdeling bestuursrechtspraak een beroep tegen dit besluit gegrond verklaart – na de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak.

Artikel 6.13 Toelating definitief verzoek betekent referendum houden

Dit artikel is opgenomen om duidelijk te stellen dat uit het besluit tot toelating van een definitief verzoek voortvloeit dat er een referendum wordt gehouden. Alleen over de vraag wanneer, en niet over de vraag óf het referendum plaatsvindt, dient nog een besluit te worden genomen.

Artikel 7.3 Tekst referendum kosteloos verkrijgbaar

Dit artikel bevat een minimumverplichting tot het geven van voorlichting. De gemeenten zijn, op grond van het eerste lid, gehouden de tekst van de wet gedurende vier weken voorafgaande aan de stemming voor een ieder gratis ter gemeentesecretarie beschikbaar te hebben. Het gaat hier uitsluitend om de tekst van het besluit, zonder nadere toelichting. Aangezien deze tekst veelal niet het meest geschikte middel is om op beknopte en overzichtelijke wijze informatie te verschaffen over de strekking van het besluit, is er niet voor gekozen dit huis-aan-huis te verspreiden, maar uitsluitend om deze op een centraal punt binnen elke gemeente voor een ieder beschikbaar te hebben. Daarnaast is een verplichting opgenomen voor de referendumcommissie om informatie te verstrekken over een aan een referendum onderworpen besluit. De referendumcommissie heeft de vrijheid om zelf te bepalen op welke wijze deze informatieverplichting het beste kan worden ingevuld.

Artikel 7.4 Vraagstelling referendum

Op het stembiljet wordt de vraag opgenomen of de kiezer voor of tegen de aan het referendum onderworpen besluit is. Op stembiljetten bij verkiezingen wordt als waarborg voor de echtheid van het stembiljet de handtekening van de voorzitter van Provinciale Staten afgedrukt. Aangezien bij referenda geen sprake kan zijn van per kieskring verschillende stembiljetten, is in dit artikel gekozen voor de handtekening van de voorzitter van Provinciale Staten.

Artikel 8.2 Vaststelling aantal uitgebrachte stemmen

Bij het referendum behoeven door het stembureau slechts enkele aantallen te worden vastgesteld: het aantal voorstemmers, het aantal tegenstemmers en het aantal ongeldige stemmen, waaronder mede de blanco stemmen zijn te begrijpen. Daarnaast wordt het aantal kiesgerechtigden vastgesteld. Dit is nodig omdat de geldigheid van de uitslag afhankelijk wordt gesteld van het halen van een bepaald percentage van het aantal kiesgerechtigden.

Artikelen 9.1 - 9.11 Vaststelling uitslag referendum

Deze artikelen hebben betrekking op de vaststelling van de voorlopige uitslag van het referendum door de referendumcommissie en de vaststelling van de uitslag door Provinciale Staten. Gedeeltelijk lopen de artikelen parallel met de bepalingen van hoofdstuk P van de Kieswet (uitgezonderd regeling van de zetelverdeling c.a.).

Artikel 9.2 - 9.4 Referendumcommissie onderzoekt geldigheid stemming

De referendumcommissie stelt niet alleen de uitslag van de stemming vast, maar neemt ook een beslissing over in verband met de stemming of de vaststelling van de uitslag gerezen geschillen. De commissie neemt kennis van deze geschillen, hetzij door middel van de processenverbaal van de stembureaus, hetzij doordat bij de vaststelling van de uitslag tijdens de openbare zitting bezwaren worden ingebracht. Evenals bij verkiezingen, kan de referendumcommissie ambtshalve of naar aanleiding van bezwaren overgaan tot hertelling van de in een of meer stemdistricten uitgebrachte stemmen. Daarnaast heeft de referendumcommissie de bevoegdheid de stemming in een of meer stemdistricten ongeldig teverklaren, zodat een nieuwe stemming moet plaatsvinden. De referendumcommissie zal hiertoe in de praktijk overigens alleen overgaan, indien de ongeldigheid van de stemming van invloed kan zijn geweest op de vaststelling of het referendum heeft geleid tot een raadgevende uitspraak tot afwijzing. De stemming is geldig als bij een opkomst van tenminste 30% van de kiesgerechtigden zijn stem heeft uitgebracht. Dit percentage is lager dan de gemiddelde opkomst bij provinciale statenverkiezingen, maar is hoog genoeg om een drempel op te werpen. Op deze wijze komen onderwerpen aan de orde die een redelijk deel van de inwoners van de provincie Utrecht belangrijk vindt.