Welstandsparagraaf Wilhelminasluis Zaandam (Welstandsnota)

Welstandsparagraaf Wilhelminasluis Zaandam

Beschrijving

Het sluizencomplex is één van de polen van het centrum van Zaandam. Historisch gezien is het sluizencomplex debakermat van Zaandam. Hier is de stad ontstaan, rond1300.Het stedelijk leven concentreerde zich aan de dijk en

bij de sluis. Het sluizencomplex maakt deel uit van ditstedelijk weefsel en is hiermee vanzelfsprekend verbondenmet de omgeving.

Uitgangspunten

Het Sluizencomplex vormt het scharnier tussen de baai vanZaandam(Voorzaan) met zijn brede water en weidsevergezichten, en de Zaan, een veenrivier in de stad methoge bebouwing langs de oevers. De sluis heeft daardoortwee gezichten: een stedelijk gezicht aan de noordkant en

een landschappelijk gezicht aan de zuidkant.Ook op het land vervult de sluis een functie als scharnier.Ze verbindt het oosten en het westen van Zaandam.

De sluis is daardoor letterlijk de plaats waar stad en riviermet elkaar verbonden zijn en land en water elkaar raken. De sluizen, bruggen, kades en gebouwen van hetsluisgebied vormen een monumentaal ensemble met grote

kwaliteit en historische waarde. Dat komt onder meer totuiting door de zorgvuldige detaillering van de kades en dewaterbouwkundige kunstwerken in de verschillendebouwperiodes, waardoor een harmonieus geheel isontstaan. Consequent werden natuurstenen deksloven enbakstenen kademuren toegepast en werden detailssculpturaal en driedimensionaal ontworpen. Vernieuwingzal even zorgvuldig moeten plaatsvinden en zal daarmeeeen nieuwe harmonie met het bestaande opleveren.

Niveaus

Het centrum van Zaandam, rond en in het verlengde vande Gedempte Gracht, is een welstandsgebied met eenbijzondere beoordeling en kent een gewogen

welstandsniveau en wordt onder supervisieontwikkeld.Gemeente Zaanstad stelt zich ten doel en het beleid iserop gericht om de vernieuwing van de Wilhelminasluisaan te wenden om deze cruciale plek te versterken als een

echte binnenstedelijke ruimte. De sluis wordt niet gezienals een op zichzelf staande vaartechnische voorziening,maar als een onderdeel van de stad en een bijzondere plek in Zaandam. Stedelijke en vaartechnische eisen moeten

met elkaar worden verzoend. Het doel is de geschiedenis van het gebied herkenbaar te houden. In elk geval wordthier gestreefd naar een hoge kwaliteit en een levendigstraatbeeld.

Welstandscriteria

De welstandscriteria zijn gedifferentieerd naarcategorieën/deelgebieden:

• 1.

  De bebouwing aan het sluisgebied

• 2.

  Kades en kunstwerken van de sluis zelf

• 3.

  Openbaar gebied

De bebouwing aan het sluisgebied

Rondom de sluis ontmoeten de stad en het waterlandschapvan Zaan en IJ elkaar. Het gebied is in de loop van degeschiedenis om de paar decennia op de schop genomen.Het toont de sporen van vele periodes, maar heeft op

onderdelen ook aan samenhang verloren; met name langsde Oostkade en de Peperstraat. Op deze plaatsen wordt optermijn nieuwe verbouwing voorzien. De Welstandscriteriazijn op deze nieuwe bebouwingsvlekken toegespitst. Voor

de overige, bestaande bebouwing wordt gestreefd naarhandhaving, in combinatie met hoogwaardig onderhoud of renovatie. Hierbij is de oorspronkelijke architectonischeuitstraling uitgangspunt.

•   .

  Ligging

  • -

    De nieuwe bebouwing langs de Oostkade volgt devroegere rooilijn, die in het verlengde ligt van dezuidelijke, historische bebouwing langs de Oostkade.

    De Oostkade krijgt langs de hele sluis een continuprofiel. Het pleintje voor de Oostzijderkerk blijftgehandhaafd.

  • -

    De nieuwe bebouwing langs de Peperstraat komt aanweerszijden langs nieuwe rooilijnen te staan, zodateen versmald en zoveel mogelijk symmetrischstraatbeeld van de Peperstraat ontstaat.

  • -

    De gebouwen zijn gericht naar de openbare ruimte enondersteunen het stedelijk karakter daarvan.

  • -

    De nieuwe bebouwing aan de noordzijde moet ééngeheel vormen met de voet van de Beatrixtoren.

  • -

    De ontsluiting van de begane grond vindt plaats vanafde openbare straat.

  • -

    Ondergrondse parkeeroplossingen zijn toegestaan,maar mogen vanuit de openbare ruimte niet zichtbaarzijn. De toegang moet in de bebouwing opgenomenzijn.

  • -

    Minder aantrekkelijke functies zijn niet zichtbaarvanaf de straat en worden in de binnenzijde van hetbouwblok gesitueerd.

• .

  Massa

  • -

    De bebouwing langs de Peperstraat en de Oostkadeheeft een massa van meerdere bouwlagen, meteventueel daarboven een kap of setback.

  • -

    De begane grond is bestemd voor publieksgerichtefuncties; hij heeft een hoogte van minimaal 4 meter.De begane grond mag terugliggen t.o.v. deverdiepingen (overstek of arcade), mits voldoendelicht en overzichtelijk.

  • -

    De gebouwen hebben kloeke bouwmassa’s metalzijdig gerichte hoeken. Ze zijn geleed, maar tonenzich toch als een geheel. Ze staan stevig op de gronden tonen de publieke betekenis van de begane grond.

  • -

    De korrelgrootte van de bouwmassa’s is vergelijkbaarmet de kloeke openbare gebouwen in de omgeving,zoals bijv. het voormalige postkantoor en de oudeVrijmetselaars sociëteit (Serah Artisan)

    Architectonische uitwerking.

  • -

    De gevels hebben een sterk ritme, met een raster vanhorizontale en verticale lijnen en met verticaleopeningen.

  • -

    Entreepartijen zijn duidelijk gearticuleerd.

  • -

    De gebouwen hebben een voet (de plint), eensamenhangend middendeel en een toplaag (eenkroonlijst, kap of setback).

  • -

    De gevel is belangrijker voor de uitstraling van hetgebouw dan het dak.

  • -

    De schaal van de gevel beantwoordt aan de schaalvan de kloeke bouwmassa’s.

  • -

    De gevels zijn visueel gelaagd: naarmate je dichterbijkomt krijgen ze meer reliëf en detail.

  • -

    De hoeken zijn zorgvuldig ontworpen en meerzijdiggearticuleerd.

  • -

    Aan‐ en opbouwen in lijn brengen met de bestaandegebouwen en belendingen.

  • -

    Gevelreclame past binnen de structuur en detailleringvan de gevel.

  • -

    Uithangborden dwars op de gevel zijn beperkt vanomvang.

  • -

    Reclame-uitingen plat op de gevel bestaan bij voorkeur uit losse letters.

• .

  Materiaal en kleur

  • -

    Het materiaalgebruik is traditioneel en sluit aan op debaksteenbouw in de omgeving, en op de bak‐ ennatuurstenen detaillering van het sluizencomplex.

  • -

    Materialen moeten duurzaam zijn en mooiverouderen.

  • -

    Details moeten zorgvuldig en expressief wordenontworpen.

  • -

    Kleurgebruik moet terughoudend en waardig zijn enwijkt niet sterk af van dat van de belendende panden.

  • -

    Geen plaatmaterialen (behalve als terugliggendepanelen zonder zichtbare bevestiging)

  • -

    Geen kunststof kozijnen

  • -

    Rolluiken zijn voor minimaal 70% open

Kades en kunstwerken, de sluis

De openbare ruimte van de stad en de functionele,maritieme ruimte van de sluis dienen in nauwe samenhangvorm gegeven te worden.

Het bouwwerk van de sluis bestaat uit de sluiskom, desluis‐ en bruggenhoofden, kolkwanden, bruggen,bordessen, trappartijen, hekwerken, borstweringen , voorzieningen voor veiligheid, beseining, afsluiting etc. en

remmingswerken.

• .

  Ligging

  • -

    De huidige ligging van de sluis is uitgangspunt bijnieuwe ontwikkelingen.

  • -

    De sluis kan in de lengte uitgebreid worden tenbehoeve van nieuwe sluishoofden en daarbovengesitueerde openbare ruimtes (bordessen).

  • -

    de oostelijke Zaanoever ten noorden van de Beatrixbrug wordt vloeiend en doelmatig aangeslotenop het betreffende sluishoofd, zodat een volwaardigevoetgangersverbinding ontstaat

  • -

    de Prins Hendrikkade wordt vloeiend en doelmatigaangesloten op het betreffende sluishoofd, zodat ookhier een volwaardige toegang voor voetgangersontstaat.

• .

  Massa

  • -

    De sluiskom vormt een uitholling in het openbaregrondvlak van de stad. (Deze dient zich aan deuiteinden zoveel als mogelijk visueel te vernauwen.)

  • -

    De kolkwand aan de Oostkade wordt op een hoogtegebracht (dekzerk hoogte van 2,50 m. +NAP.),aansluitend op de omringende openbare wegen entrottoirs. Aan de Westkade volgt de kolkwandgrotendeels de huidige dekzerk hoogte.

  • -

    De sluishoofden vormen massa’s die uitstulpen in hetwater van Zaan en Voorzaan. Deze dienen eenharmonische eenheid te vormen met de bestaandekademuren, balustrades en hekwerken, zowel vanafhet water als vanaf het land gezien.

• .

  Architectonische uitwerking

  • -

    De architectonische uitwerking is zorgvuldig en sluitharmonisch aan bij de bestaande constructies enopenbare ruimte in de directe omgeving.

  • -

    De uitwerking van alle onderdelen van de sluis wordtbinnen één integraal ontwerp optimaal op elkaarafgestemd.

  • -

    De sluis‐ en bruggenhoofden vormen een eenheid‐ de sluisdeuren hebben een constructieve, utilitaire enrobuuste uitstraling

  • -

    De vormgeving van de kolkwand is robuust, vlak engeritmeerd. De wanden aan weerszijden van desluiskom zijn op elkaar afgestemd

  • -

    De grens tussen de sluisplateaus en de openbareruimte wordt gemarkeerd door een natuurstenenrand met daarop een hekwerk

  • -

    De vormgeving van de bruggen is aan de onderzijderobuust, constructief, en utilitair

  • -

    De zijkanten van het brugdek ogen rank

  • -

    Aan de onderzijde van de brug wordt binnen het constructievegrid ruimte geboden voor kunstuitingen

  • -

    De bordessen aan weerszijden van c.q. boven desluishoofden liggen op het niveau van deaangrenzende openbare ruimte; ze sluiten naadloosen harmonisch aan op de brug‐ en sluishoofden en opde aangrenzende bestaande kademuren enborstweringen.

  • -

    De uitwerking van de hekwerken en borstweringen isnauwgezet afgeleid van de aangrenzende hekwerkenen borstweringen uit de jaren 60. Borstweringen zijnsamengesteld uit sculpturaal gevormde elementen.

    Maatverschillen en vormveranderingen in denatuurstenen randen worden opgevangen binnen destenen en vallen niet samen met de naden tussen destenen.

  • -

    Toegangen tot de technische ruimtes zijn verzonkenin het maaiveld

  • -

    Voorzieningen t.b.v. veiligheid en techniek zijneenvoudig vormgegeven en verzonken ofterugliggend opgenomen in het ontwerp

  • -

    Voorzieningen in het kader van de noodzakelijkescheepvaartseinen, bebording, afsluitmiddelen,verkeerslichten etc. moeten worden geïntegreerden/of op wanden van bouwwerken worden bevestigd;voorzieningen op palen worden zoveel mogelijkgecombineerd

  • -

    Alle bekabeling ten behoeve van verlichting en seinendient uit het zicht te blijven

  • -

    De remmingwerken zijn zo mee ontworpen dat hetuitzicht op de Zaan vanaf de oevers en de sluis zo minmogelijk wordt belemmerd

• .

  Materiaal en kleur

  • -

    Materialisatie moet aansluiten op het bestaandemateriaalgebruik

  • -

    De sluishoofden, inkassingen, en brughoofdenhebben het uiterlijk van schoon beton. De inkassingenzijn aan de bovenzijde afgewerkt met natuurstenendeksloven.

  • -

    De uitstraling van de sluisdeuren is gelijk aan die vanstaal, de kleur is grijsbruin

  • -

    De kolkwanden hebben een uitstraling vanaaneengesloten metselwerk, gevat in een raamwerkvan beton. De bakstenen vlakken hebben hetzelfdeuiterlijk als de bestaande kademuren en lopen doortot onder de waterlijn

  • -

    Materiaal en kleurstelling van de brugdekken sluitenaan bij de indeling van de toeleidende straten

  • -

    De kleur van de onderkant van het val is grijsbruin

  • -

    Het metselwerk van de buitenmuren van debordessen bij de sluishoofden heeft hetzelfde uiterlijkals de aansluitende metselvlakken in de directeomgeving (zandgeel, gemêleerd, lichte voeg, inkruisverband gemetseld); de metselvlakken lopendoor tot onder het waterpeil

  • -

    Deksloven en sluitstenen bestaan uit natuursteen metdezelfde oppervlaktebehandeling, maatvoering enkleur als de bestaande in de directe omgeving

  • -

    Balustrades en hekwerken zijn van metaal, in dezelfdedetaillering, maatvoering en kleur als de aansluitendebestaande hekwerken en balustrades

  • -

    Technische elementen als ladders, haalkomen,bolders etc. zijn van staal en grijsbruin geschilderd.

  • -

    De aanvaarbeveiligingen en dukdalven wordenuitgevoerd in hout, zo nodig met gebruik van verticalestalen kolommen

  • -

    Schreeuwende kleuren dienen vermeden te worden

Openbaar gebied

De routes in het gebied moeten aantrekkelijker entoegankelijker worden gemaakt. Het zicht op de sluis moetworden behouden; tegelijkertijd moeten om redenen vanveiligheid de openbare ruimte van de stad en de vaartechnischeruimte van de sluis helder worden afgebakend.

Hinderlijke niveauverschillen moeten worden aangepakt.

Door de nieuwe kade aan de oostkant van de sluis zo veelals mogelijk op één niveau te brengen met deWilhelminabrug en de Beatrixbrug verdwijnt het doodlopendeopenbaar gebied en ontstaat een aantrekkelijkeroute met zicht op de sluis. Aan de westkant van de sluiswordt het bestaande, deels lage niveau gehandhaafd,waardoor het overzicht over de historische Grote Sluis en

de historische cascade van trappen blijft bestaan. Defysieke en visuele samenhang van het gebied wordt versterkt,de tweedeling in het centrum wordt verminderd.

• .

  Ligging

  • -

    Voor het openbaar gebied is het huidige stratenplanuitgangspunt. Langs de Oostkade wordt tussenPeperstraat en de Oostzijderkerk een westwaartseverschuiving van de rooilijn voorzien, zodat er éénbebouwingswand langs de sluis tot stand kan komen.

  • -

    De ruimte rondom het Uitwateringsgemaal moetweer integraal onderdeel van de openbaartoegankelijke ruimte van de stad worden

  • -

    Langs de sluiskolk zijn aan weerszijden smalleutilitaire sluisplateaus door hekwerken afgeschermd van de stedelijke openbare ruimte (Oostkade enWestkade)

  • -

    De ruimte buiten deze hekwerken vormt een integraalonderdeel van de openbare ruimte van de stad; hierprevaleren de beeldkwaliteitseisen uit de omgeving(Inverdan kwaliteitszone I).

• .

  Massa

  • -

    Trappartijen geven de openbare ruimte een 3‐dimensionaal karakter.Zij benadrukken de openbaretoegankelijkheid, en beslaan de hele breedte van deaansluitende kades. De trappen vormen samen metde borstweringen een krachtige omlijsting van deopenbare ruimte.

• .

  Architectonische uitwerking

  • -

    Obstakels zoals lichtmasten en hekwerken wordengecombineerd en in één lijn geplaatst

  • -

    Functionele verlichting moet op eenduidige wijzeworden gerealiseerd

  • -

    De verlichting langs de sluisplateaus wordt ontworpenals integraal onderdeel van het hekwerk

  • -

    Voorzieningen in het kader van de verkeersveiligheiden het gebruik van de openbare ruimte moetengeïntegreerd en/of op wanden van bouwwerkenworden bevestigd; voorzieningen op palen wordenzoveel mogelijk gecombineerd

• .

  Materiaal en kleur

  • -

    Om eenheid te brengen in de inrichting van deopenbare ruimte gelden de uitgangspunten envoorwaarden die zijn vastgesteld voor Inverdan(kwaliteitszone I)

  • -

    De trappen worden uitgevoerd in natuursteen metgelijkwaardige steen keuze en afwerking als debestaande trappartijen