Besluit van de gemeenteraad van de gemeente Alkmaar houdende Beleidsplan Openbare Verlichting 2017 - 2020

1.1 Doel van het beleidsplan OVL

Het huidige beleidsplan van de gemeente Alkmaar liep tot 2007 en zal geactualiseerd moeten worden. Voor de komende beleidsperiode 2011-2020 wordt vastgelegd hoe er omgegaan zal worden met de aanleg, het beheer, het onderhoud en de vervangingsfilosofie van de openbare verlichting (OVL). Daarnaast willen we inzicht hebben in de lichtkwaliteit en willen we weten in welke wijken de OVL (nog) niet voldoet aan de Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR 13201)1.

1.2 Leeswijzer

Hoofdstuk 1 van het beleidsplan is een inleidend hoofdstuk waarin het doel voor het opstellen van het beleidsplan wordt aangegeven.

ln hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de algemene kenmerken van de openbare verlichting. ln hoofdstuk 3 wordt de communicatie met de burger / bedrijven beschreven. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 ingegaan op de wijze waarop het beleid van de OVL in de gemeente Alkmaar vorm krijgt. De algemene uitgangspunten, de eventueel ontstane knelpunten en alles wat voor de gemeente van belang is aangaande de OVL worden vastgesteld. Na de algemene uitgangspunten, waarin missie, visie en randvoorwaarden zijn geformuleerd, komt de externe analyse aan de orde. Hierin komen alle externe ontwikkelingen aan bod die direct van invloed zijn op de OVL zoals wet- en regelgeving en technische en maatschappelijke ontwikkelingen.

Na de externe analyse volgt de interne analyse die zich hoofdzakelijk richt op de OVL-organisatie van de gemeente Alkmaar. Samen met de beknopte weergave van het areaal komen we dan uiteindelijk bij de kern van het deel beleid.

ln het hoofdstuk "het beleidsplan" worden de onderwerpen behandeld die het beleid voor de komende beleidsperiode zullen bepalen. Een aantal zaken liggen vast terwijl voor andere onderwerpen nog een beslissing genomen moet worden. Voor deze zaken zal een voorstel voorgelegd worden.

Nadat de gemeenteraad het deel beleid heeft vastgesteld, zullen de delen B- beheer en C-realisatie opgesteld worden.

2.1 Doel van de openbare verlichting

Openbare verlichting heeft tot doel om het openbare leven bij duisternis zo goed mogelijk te laten functioneren. Hoewel het (wegverlichtings)niveau van de openbare verlichting het daglichtniveau niet bereikt, moet de openbare verlichting in eerste instantie bijdragen aan een (verkeers)veilige situatie gedurende de (circa 4200 uur per jaar) duistere uren. Een goede kwaliteit van de openbare verlichting is dan ook van groot belang. De functie van de openbare verlichting is echter ruimer en laat zich onderverdelen in verkeersveiligheid, sociale veiligheid en esthetica. Voor de gemeente zijn de verkeersveiligheid en sociale veiligheid maatgevend.

2.2 Verkeersveiligheid

Als gemeente hebben wij de taak de verkeersveiligheid te waarborgen. Onder verkeersveiligheid wordt o.a. een veilige en vlotte afwikkeling van het verkeer verstaan. Veilig verkeer bij schemer en duisternis is in diverse situaties moeilijk te realiseren zonder gebruik te maken van wegverlichting. Bij gebruikmaking van deze (verkeers)verlichting moet de weg zodanig verlicht worden dat de situatie in de rijrichting door de weggebruiker te overzien is. Hierbij moeten de verkeersdeelnemers het verloop van de weg, de aanwezigheid van zijwegen en zich mogelijk op de weg bevindende obstakels kunnen waarnemen. Met name bij specifieke wegsituaties zoals kruispunten, rotondes, oversteekplaatsen en onverwachte veranderingen in het wegprofiel is dit van groot belang. De wegverlichting die door de weggebruikers zelf wordt gevoerd, is in die situaties vaak ontoereikend. Het is overigens niet zo dat meer licht ook meer veiligheid betekend. Een gelijkmatige verdeling van het licht is minstens zo belangrijk.

2.3 Sociale veiligheid

Een sociaal veilige omgeving is een omgeving waarin men zich kan bewegen, zonder direct gevoel voor dreiging of gevaar voor confrontatie met geweld. De wijze van inrichting van de openbare ruimte is voor een belangrijk deel bepalend voor de ervaring van het veiligheidsgevoel (geen donkere plekken door bijvoorbeeld bomen, struiken of te weinig openbare verlichting).

Er zijn twee aspecten te onderscheiden aan sociale veiligheid:

• •

  objectieve onveiligheid: de criminaliteit die werkelijk plaatsvindt, zoals lastigvallen, inbraak enz.;

• •

  subjectieve onveiligheid: de gevoelens van angst en onveiligheid die bij de mensen leeft.

Sociale veiligheid heeft te maken met alle (semi-)openbare ruimten waar mensen verblijven. Verlichting en sociale veiligheid staan in nauwe relatie tot elkaar. Bij duisternis is eerder sprake van vandalisme, openlijke bedreiging, geweld, verkrachting, etc. dan op klaarlichte dag.

Openbare verlichting moet zorgen dat tegemoetkomende personen op redelijke afstand zijn te herkennen, waarbij kleurherkenning mogelijk moet zijn. Dit zal de sociale veiligheid ten goede komen. Het stelt wel specifieke eisen aan de openbare verlichtingsinstallatie. Deze eisen kunnen verschillen van de eisen die vanuit verkeersveiligheid worden gesteld.

2.4 Leefbaarheid

Leefbaarheid heeft betrekking op herkenbaarheid, sfeer of het benadrukken van het bijzondere karakter van de openbare ruimte.

Het bijzondere karakter van een ruimte kan met behulp van de openbare verlichting tot uitdrukking worden gebracht. Als voorbeeld kan gedacht worden aan: het plaatsen van klassieke lantaarns in een monumentale of historische omgeving of plaatsing van eigentijds vormgegeven verlichting op een stedelijk plein of winkelcentrum. Bij de realisatie van een verlichtingsinstallatie, zal de ter plaatse vereiste functionele verlichtingskwaliteit uitgangspunt blijven. Openbare verlichting kan echter ook sfeerverhogend werken door middel van een goed gekozen lichtkleur en ook de mate waarin de omgeving wordt verlicht kan de leefbaarheid van de openbare ruimte verbeteren.

De doelen van openbare verlichting zijn weergegeven in onderstaand figuur.

Fig. 2.1 Relatie tussen doel en kwaliteit in de OVL

Openbare Verlichting heeft het karakter van een integraal beleidsveld en heeft te maken met een veelheid aan onderwerpen. ln figuur 2.2 wordt de samenhang van de openbare verlichting met andere beleidsvelden weergegeven.

Figuur 2.2 Onderwerpen openbare verlichting

4.1 Algemene uitgangspunten

De algemene uitgangspunten voor het nieuwe beleidsplan laten zich het beste inventariseren aan de hand van de missie, visie en randvoorwaarden.

Missie

ln de missie worden de ambities en doelstellingen van de gemeente verwoord. Dit zijn de onderwerpen die wij als gemeente naar buiten toe wil communiceren.

Onze missie is de gemeente bij duisternis zo goed mogelijk te laten functioneren waarbij de openbare verlichting bijdraagt aan een sociaal veilige, verkeersveilige en leefbare situatie.

Visie

De visie is de schakel tussen de missie en de beleidsontwikkeling. Het geeft aan hoe de ambities en doelstellingen van de missie tot uitvoer gebracht worden.

De visie die wij hebben, is om daar waar verlichting noodzakelijk en/of wenselijk is deze energiezuinig, milieuontziend en duurzaam te beheren, afgestemd op de behoefte, tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten door gebruik te maken van materialen die aan deze eisen voldoen.

Randvoorwaarden

Randvoorwaarden zijn zaken die van hogerhand bepaald zijn en daarom niet meer ter discussie staan. Deze zaken moeten om deze reden als voorwaarden gehanteerd worden. Er wordt onderscheid gemaakt in wettelijke randvoorwaarden en randvoorwaarden op het gebied van milieu.

Wettelijke randvoorwaarde:

De gemeente heeft de taak te zorgen voor een deugdelijke verlichtingsinstallatie. Zij heeft de taak om de installatie goed te onderhouden om te voorkomen dat zich ongevallen voordoen t.g.v. defecten of slecht onderhoud. (Dit is verder uitgewerkt in bijlage 1: Wetten en regels)

Randvoorwaarde op het gebied van milieu:

Nederland heeft in Europees verband afgesproken dat in 2020 de uitstoot van CO2 minimaal 20% onder het niveau van 1990 moet zitten (Nederland heeft dit voor eigen land verhoogd tot 30%). Daarnaast heeft Nederland zich gedurende deze periode een energiebesparing van 2% per jaar en een verhoging van het aandeel duurzame energie tot 20% tot 2020 ten doel gesteld. Het energieverbruik van de openbare verlichting bedraagt ca. 1,5% van het landelijke energieverbruik2.

Voor ons als gemeente is reductie van energiegebruik de basis voor duurzame ontwikkeling. Het hoofddoel is een totale besparing op niet duurzame energie van 30% in 2020, wat neerkomt op een besparing van 3% per jaar3.

ln bijlage 2 wordt verder ingegaan op de energie- en milieuaspecten die spelen bij de openbare verlichting.

4.2 Externe analyse

ln de externe analyse komen alle externe ontwikkelingen aan de orde die direct invloed hebben op het gemeentelijk proces openbare verlichting, zoals wijzigingen in de Wet- en Regelgeving en technische en maatschappelijke ontwikkelingen. Deze ontwikkelingen zijn niet door ons te beïnvloeden.

Met de wijziging van het Burgerlijk Wetboek in 1984 en het uitbrengen van de Aanbevelingen voor Openbare Verlichting door de NSvV in 1990, kwamen er richtlijnen voor de Openbare Verlichting. Met de eenwording van Europa, kwamen ook de Europese Normen en Praktijkrichtlijnen in beeld, waardoor de minimale voorzieningen in de openbare verlichting stringenter vast kwamen te liggen.

Door de lange technische levensduur van de lichtmasten (40 jaar) en armaturen (20 jaar), voldoet een deel van de openbare verlichting in de gemeente Alkmaar nog niet aan de huidige richtlijnen, omdat zij geplaatst zijn vóór de totstandkoming van de richtlijnen voor openbare verlichting in 1990. De verwachting is dat wetten en regels, met de eenwording van Europa, binnen afzienbare tijd zullen uniformeren tot een standaard binnen Europa (EU). Wij hebben dan de plicht om de verlichting, binnen een acceptabele termijn, te laten voldoen aan de geldende regels, om de aansprakelijkheid draagbaar te houden. Dat hiervoor investeringen nodig zijn, naast de herinvesteringen van technische veroudering, is onvermijdelijk.

Door internationale milieuverdragen, zoals Kyoto (1997) en Bali (United Nations Climate Change Conference 2007) en technische ontwikkelingen als gevolg van deze verdragen zal niet alleen het bereiken van het einde van de technische levensduur maatgevend zijn voor vervanging van onderdelen van de openbare verlichting. Vroegtijdige vervanging is maatschappelijk verantwoord indien:

• •

  De reductie van exploitatiekosten (energie- en onderhoudskosten) de investering binnen de levensduur van het nieuwe product terugverdient,

• •

  er op korte termijn geen nieuwe ontwikkelingen op dit vlak te verwachten zijn;

• •

  en de investering de duurzaamheid van de installatie vergroot en/of voldoet aan de maatschappelijke behoefte.

Naast technische ontwikkelingen op het gebied van lichtbronnen (lampen), armaturen en elektronische voorschakelapparatuur (met eventueel dimmogelijkheden) is ook telemanagement in opkomst. Dit betreft op afstand aanstuurbare statische of dynamische openbare verlichting (verlichting op maat), met monitoring van parameters op afstand. Het te behalen voordeel zit in de reductie van de exploitatiekosten (onderhoud en energiekosten) waardoor de meerinvestering van de installatie zich op termijn terugverdient. Deze termijn is afhankelijk van de projectomvang en toegepaste lampvermogens en zal per project moeten worden onderzocht.

ln de huidige situatie worden de schakeltijden voor de OVL centraal geregeld (landelijk) vanuit een hoofdstation van de netbeheerder. Het tijdstip van schakelen wordt bepaald door een meting van aanwezig daglicht in combinatie met een astronomische klok. Afhankelijk van de weersomstandigheden en het seizoen zal de verlichting worden geschakeld. De netbeheerder heeft aangegeven dit signaal op termijn niet meer te leveren in verband met de ontrafeling van het energiebedrijf.

Door strengere milieueisen zijn duurzame en recyclebare materialen en duurzame conserveringen ook voor de openbare verlichting geïntroduceerd, waardoor de duurzaamheid van de installatie aanzienlijk wordt vergroot. De grote onzekerheid bij investeringen naar de toekomst zijn de technische ontwikkeling (LED) en de ontwikkeling van de energieprijzen en de kostenequivalent, ter compensatie van de uitstoot van CO2 en overige milieubelastende stoffen. De verwachting is echter dat deze kosten de komende jaren zullen toenemen, maar niemand kan voorspellen tot welke hoogte.

We mogen echter de economische en maatschappelijke haalbaarheid van investeringen niet uit het oog verliezen, ter bescherming van de continuïteit van de OVL. De burger heeft immers niets aan een duurzame investering als de kosten daarvoor niet meer zijn op te brengen.

Doordat wij eigenaar zijn van de lichtpunten en de aanleg, exploitatie en beheer zelf ter hand nemen, zijn wij als gemeente lnstallatieverantwoordelijke volgens de Bedrijfsinstructie Elektrische lnstallaties (BEl, gebaseerd op de Europese norm NEN-EN50110). De aansprakelijkheid berust nu bij het Sectorhoofd Stadsbeheer, maar deze verantwoordelijkheid is vanuit deze functie niet te overzien.

Hierdoor dient deze verantwoordelijkheid op een juiste manier verdeeld te worden over alle bij de openbare verlichting betrokken partijen.

Fig. 4.1 hiërarchie van verantwoordelijkheid

De vakbekwame personen en de werkverantwoordelijke zijn bekend. De aanwijzingen zullen echter nog moeten worden geregeld. Voor het uitzetten van de bovengenoemde verantwoordelijkheden is in de komende jaren een inspanning nodig van de gemeente, zowel in de organisatie als in de OVL installaties. De hoogte van de kosten voor de organisatie zijn redelijk in te schatten; opleiding van betrokken personen, schrijven en het controleren op naleving van procedures zal met structureel ca. 0,3 fte tot stand kunnen komen en in stand gehouden kunnen worden. Door herschikking van taken kan dit binnen de huidige formatie worden ingevuld.

Voor de OVL installaties wordt gebruik gemaakt van twee verschillende aansluitingen. Het grootste deel is aangesloten op het eigen net, dit zijn elektrisch veilige installaties. De aansluitingen op het combikabelnet van Alliander zijn aangesloten op de kabel waarop ook woningen zijn aangesloten en voldoen niet aan al onze veiligheideisen. ln overleg met Aliander zullen er maatregelen getroffen moeten worden voor het veilig maken van de elektrische installaties.

4.3 Interne analyse

De interne analyse richt zich in hoofdzaak op de organisatie van de OVL binnen de gemeente Alkmaar. Deze analyse dient inzicht te geven over hoe de OVL-organisatie zich verhoudt tot de ambities en de doelen die in het beleid gesteld worden.

Ondergronds OVL-net

Het ondergrondse kabelnet van de openbare verlichting bestaat uit een aansluiting op het combikabelnet4 van Alliander, ca. 60 km en een eigen net van ca. 720 km. Op het combikabelnet zijn ca. 1900 lichtpunten aangesloten. lndien zich een ongeval voordoet op het traject dat in eigendom is van Alliander blijft er spanning staan op deze masten. Dit betekent een veiligheidsrisico. Daarnaast hebben we niet de mogelijkheid om zelf te schakelen of te kunnen dimmen.

Situatie voor fusie d.d. 1 jan. 2015

Wij willen zelfstandig en onafhankelijk het OVL-net kunnen beheren. Om deze reden willen wij ook de laatste kilometers, die nu nog in eigendom zijn van de netbeheerder, vervangen door een eigen kabel, deze kabel zal naast de kabel van de netbeheerder worden gelegd.

De eigenaar van de kabel heeft de verplichting om bij het Kadaster vast te leggen waar de bekabeling ligt. Op 1 juli 2010 hebben wij het eigen net geheel op kaart staan. Alliander zal dit voor het combikabelnet moeten regelen. ln een volgend stadium zullen we de aansluitleidingen nog in kaart brengen.

Er zijn een aantal locaties waar het OVL-net van de gemeente 'verknoopt' is met het OVL-net van de netbeheerder. De kabel loopt op deze locaties als een aparte ader door de kabel van het laagspanningsnet. Op welke locaties dit het geval is, zal in kaart gebracht moeten worden. Bij werkzaamheden zoals herinrichting en bij rioleringswerkzaamheden kan de kabel vervolgens losgekoppeld worden van het laagspanningsnet van de netbeheerder.

De technische levensduur van het bestaande kabelnet is gemiddeld 50 jaar. Met de huidige techniek is de technische levensduur van nieuw te leggen bekabeling opgerekt naar 80 jaar. Dit betekent een langere afschrijvingstermijn. Bij herinrichting en renovatie zal er gekeken dienen te worden naar de staat en leeftijd van de huidige bekabeling.

Op het moment heeft de gemeente ca. 720 km eigen net, waarvan ca. 700 km oud type kabel, bij een gemiddelde prijs van de grondkabel van ca. € 20,-/m (incl. arbeidskosten) wil dit zeggen dat er jaarlijks € 280.000,- beschikbaar dient te zijn voor vervanging van het kabelnet (tot het geheel is vervangen).

Schakeling OVL

Op termijn wil de netbeheerder af van de Toon Frequentie -schakeling (TF-schakeling). TF-schakeling betekent dat de netbeheerder op de gewone netspanning een reeks toonpulsen zet om de verlichting te kunnen schakelen. Welke toonpulsen dit zijn, is bepalend voor de in- of uitschakeling van de verlichting.

We zijn op het moment aan het onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om de TF-schakeling te gaan vervangen door een ander systeem. Er zijn verschillende systemen op de markt, we moeten bekijken welk systeem het beste aansluit bij onze wensen.

Verlichting fiets- en wandelpaden

Het verlichten van paden in parken en ecologische zones die bij duisternis nauwelijks worden gebruikt of waar sociale controle ontbreekt, is niet wenselijk. Naast het voorkomen van schijnveiligheid wordt zo ook het natuurlijke dag- en nachtritme van de natuur niet verstoord. Een vereiste is wel een goed verlicht alternatief.

Een fietspad wordt nu alleen verlicht wanneer dit pad een doorgaande route is en er geen goed alternatief aanwezig is of wanneer het gaat om de bereikbaarheid van voorzieningen zonder alternatieve route. Deze wijze van verlichten wordt in de toekomst gehandhaafd.

Wandelpaden worden terughoudend verlicht. Hondenbezitters hebben de keuze om een verlichte route te kiezen. lndien wandelpaden leiden naar bijvoorbeeld sportaccommodaties zal er wel verlichting aanwezig moeten te zijn. ln het kader van energiebesparing kunnen we er echter toe overgaan om deze verlichting 's nachts uit te schakelen of te dimmen.

Onderhoud

Als onderdeel van het preventieve onderhoud hebben we afgelopen beleidsperiode het groepsremplace ingevoerd. Het groepsremplace wordt uitgevoerd per wijk. Lampen die door tussentijdse vervanging maximaal één jaar oud zijn, worden elders geplaatst. Bij vervanging van lampen worden lampen met een langere levensduur (long life) toegepast.

Tijdens het groepsremplace wordt tegelijkertijd de installatie geïnspecteerd en in kaart gebracht .

Op lichtmasten met een lichtpunthoogte van 8 m en hoger worden steekproefsgewijs, na visuele inspectie, stabiliteitsmetingen uitgevoerd. Deze metingen worden verricht om te achterhalen of de stabiliteit van de mast voldoende is en er geen scheefstand, corrosie of ernstige deuken zijn.

4.4 Het OVL-areaal

4.4.1 Opbouw areaal

Bijlage 4 geeft een overzicht van de areaalopbouw. De gegevens zijn gebaseerd op een uitdraai van het beheerbestand van 18 augustus 2016. Circa 7,5% van het areaal is nog niet correct opgenomen in het bestand. Verlichting van de snelweg A9 valt niet onder het beheer van de gemeente maar van Rijkswaterstaat. ln het beheerbestand zijn ook een aantal objecten opgenomen die niet onder de OVL vallen (zie 4.4.8). De kosten die gepaard gaan met het functioneren van deze objecten worden in rekening gebracht bij de exploitant van deze objecten.

We hebben ca. 23.000 lichtpunten5 in onze gemeente. ln de afgelopen beleidsperiode hanteerden we een technische levensduur voor lichtmasten van 30 jaar en voor armaturen 15 jaar. Hiervan uitgaande zou 35% van de lichtmasten vervangen dienen te worden. Voor armaturen zou dit percentage op 34% liggen. Volgens de aanbeveling van de CROW kan echter een technische levensduur van 40 jaar voor lichtmasten en 20 jaar voor armaturen gehanteerd worden. Bij verschuiving van deze levensduur is het aantal te vervangen lichtmasten c.q. armaturen meer dan gehalveerd. Dit betekent dat we investeringen uit kunnen stellen en de afschrijving van lichtpunten over een langere periode kunnen berekenen. Uitgaande van de technische levensduur volgens de CROW komt nu nog 13% van de lichtmasten en 12% van de armaturen in aanmerking voor vervanging. We hebben dan ook besloten om de technische levensduur van 40 jaar voor lichtmasten en 20 jaar voor armaturen te gaan hanteren.

Voor ca. 7,5% van de lichtpunten die niet correct opgenomen zijn in het beheerbestand zal er buiten geïnventariseerd dienen te worden. In het beheerbestand zijn de gegevens van de reclamedragers van de tabel uit 4.4.8 actueel.

4.4.2 Standaard materialen

De openbare ruimte heeft uiteenlopende functies, zoals woonstraten, ontsluitingswegen en industrieterreinen. Elk van deze locaties vereist een eigen soort verlichting. Op het moment zijn er vele verschillende typen en vormen lichtmasten en armaturen toegepast. Om dit te beperken, hebben we besloten tot standaardisatie van de materialen. Redenen voor standaardisatie zijn:

• •

  beperking van de kosten van het beheer, de aannemer kan een kleine voorraad aanhouden waarmee hij sneller kan inspelen op calamiteiten;

• •

  de techniek, het is voor de aannemer overzichtelijk wanneer vastgelegd wordt welke masten

• •

  c.q. armaturen waar geplaatst worden;

• •

  de esthetiek, creëren van een rustiger straatbeeld.

4.4.2.1 Lichtmasten

De eerste stap om te komen tot een gestandaardiseerd handboek is in de jaren negentig gemaakt. Er is toen de keuze gemaakt om standaard stalen lichtmasten te plaatsen met de voorkeurhoogtes van 4-6-8 en 10m. Met uitzondering van de binnenstad en enkele ander locaties waar gietijzeren lichtmasten zijn geplaatst.

ln het centrum staan ca. 1100 gietijzeren lichtmasten. Deze masten hebben voornamelijk voordelen zoals een technische levensduur van minstens 80 jaar (de oudste gietijzeren lichtmast stamt uit 1852!) en minimaal onderhoud. Het onderhoud bestaat uit het schilderen van de masten wat net als met stalen lichtmasten elke 10 jaar wordt uitgevoerd. Gietijzeren masten hebben vaak een positieve invloed op de uitstraling van een straat. Ook buiten de binnenstad is er vraag naar het plaatsen van gietijzeren lichtmasten met bijbehorende (historische) armaturen. Als nadeel van gietijzeren lichtmasten kan de investering gezien worden voor het aanschaffen van de mast.

Stalen lichtmasten zijn vandalismegevoeliger dan gietijzeren masten. Deze masten zullen ook eerder scheefstand vertonen en hebben meer te lijden van hondenurine.

4.4.2.2 Armaturen

Voor de openbare verlichting willen we standaard modellen voorschrijven voor de armaturen. Deze armaturen moeten voldoen aan een aantal eigenschappen.

De armaturen moeten:

• •

  een goede spreiding geven;

• •

  voldoende licht geven;

• •

  geen uitstraling naar boven geven;

• •

  gericht verlichten (m.b.v. spiegels)

• •

  een zo hoog mogelijk rendement hebben;

• •

  passen in de omgeving;

• •

  energie besparen.

De armaturen moeten afgestemd zijn op de functie van de openbare ruimte. ln bijlagen 8 en 8a is een kaart opgenomen waarin is aangegeven welke masten en armaturen waar geplaatst zullen gaan worden.

4.4.3 NPR 13201

ln de criteria voor duurzaam inkopen heeft het ministerie van VROM bepaald dat bij ontwerp, levering en installatie bij nieuwbouw en volledige vervanging van armaturen en lampen de OVL-installatie ten minste dient te voldoen aan de energieprestatie van Label D van de Handleiding Energielabeling Openbare Verlichting. Daarnaast is er voorgeschreven dat bij nieuwbouw van OVL-installaties en bij complete vervanging van lampen en armaturen langs verkeerswegen de installatie dimbaar moet zijn en in woon- en verblijfgebieden de verlichting technisch dimbaar moet zijn6. (Zie Handleiding "Energielabeling Openbare Verlichting" van Senter Novem versie maart 2009, te downloaden via internet).

Bovenstaande betekent dat wanneer we duurzaam inkopen, we niet meer alle lampen in elke situatie kunnen toepassen.

Ons streven is om de verlichting overal aan de NPR 13201-1 te laten voldoen. Bij nieuwbouw en renovatie is de NPR 13201-1 minimaal vereist. ln de oudere wijken van de stad voldoet de verlichting nog niet overal aan deze richtlijn. ln bijlage 6 wordt verder ingegaan op de huidige OVL en de NPR 13201-1.

We hebben nog relatief veel lage druk natriumlampen. Deze lamptypen worden uitsluitend toegepast in woonwijken. Een nadeel van lage druk natriumlampen is dat de Ra-waarde7 zeer laag is. Dit betekent dat kleurherkenning nauwelijks mogelijk is. ln verblijfsgebieden is de verlichtingskleur van groot belang. De straat en het trottoir moeten voldoende verlicht zijn. Lage druk natriumlampen worden projectmatig dan ook niet meer toegepast in verblijfsgebieden. Bij vervanging van het armatuur aan het einde van de technische levensduur worden armatuur en lamp vervangen.

4.4.4 Politiekeurmerk

Openbare verlichting maakt een bescheiden deel uit van het Politie Keurmerk Veilig Wonen (PKVW). Het heeft met name betrekking op zaken als de inrichting en beheer van de openbare ruimte en de toepassing van hang- en sluitwerk. Het al dan niet toepassen van het keurmerk is dan ook geen afweging die in het kader van het beleidsplan OVL zal worden gemaakt.

ln de kadernotitie is aangegeven dat wij verlichting binnen de gemeente overal willen laten voldoen aan de NPR 13201-1. Deze richtlijnen stellen hoge eisen aan de OVL en benaderen het PKVW.

4.4.5 OVL op zonne-energie

Er zijn ontwikkelingen op het gebied van gebruik van zonne-energie voor de OVL. Zonlicht wordt met behulp van panelen omgezet in elektriciteit. Omdat deze duurzame elektriciteit overdag wordt geproduceerd, kan deze niet direct worden ingezet voor de verlichting. Daarom wordt de stroom teruggeleverd aan het eigen net. Tijdens de duisternis wordt deze energie gebruikt voor de verlichting van bijvoorbeeld een fietspad dat door de wijk loopt. Autonome systemen zijn voor ons niet van toepassing aangezien er in de gemeente geen buitengebied is. Lichtmasten worden niet voorzien van zonnepanelen. Wel zou het een optie kunnen zijn om op bijv. parkeergarages zonnepanelen te plaatsen waarbij de opgewekte energie tijdens de duisternis gebruikt zou kunnen voor de OVL.

4.4.6 Illuminatie

Verlichting speelt een belangrijke rol bij hoe een omgeving wordt ervaren. llluminatie wordt in Alkmaar toegepast in de historische binnenstad en bij kunstobjecten. Bij aanstraling kan een onderscheid gemaakt worden tussen het geheel aanlichten van een gebouw / kunstwerk of er slechts een detail uitlichten.

Een deel van de aanlichting brandt gedurende de hele nacht, een ander deel is aangesloten op het OVL- net. Deze aanlichting gaat 'savonds gelijk aan met de OVL en brandt tot ca. middernacht. 's Ochtends om 06.00 uur gaat de verlichting weer aan en gaat uit gelijk met de OVL. De aanlichting van de Grote Kerk en bijvoorbeeld de panden op het Waagplein brandt op de uitgaansavonden in het weekeinde tot een later tijdstip (02.00 uur) i.v.m. de veiligheid.

Bij renovatie van bestaande of aanleg van nieuwe aanlichting zal in overleg met de Stichting Aanlichting Monumentale Binnenstad Alkmaar (SAMBA) worden bepaald welk brandregime het beste kan worden toegepast.

4.4.7 Sfeerverlichting

De Sfeerverlichting in de stad is niet in beheer bij de gemeente. Om sfeerverlichting langs of boven de weg of aan gebouwen te hangen, is een vergunning nodig. Omdat wij verantwoordelijk zijn voor de veiligheid van de openbare ruimte, zijn er eisen gesteld aan de verlichting (NEN3140).

lndien de verlichting boven de weg komt te hangen moet de onderkant van de verlichting op minimaal 4,2 meter hoogte hangen en de kabels op minimaal 4,5 meter. De elektrische aansluiting van de verlichting dient te voldoen aan de eisen van de netbeheerder. Daarnaast zal de sfeerverlichting ook zo min mogelijk lichthinder mogen veroorzaken.

Overdag zal de sfeerverlichting worden gedoofd. ln de maanden dat de sfeerverlichting niet wordt gebruikt zal deze uit het straatbeeld verwijderd worden. Bij toekomstig ontwerp van sfeerverlichting zal aandacht moeten worden besteed aan het beperken van uitstraling naar boven.

Naast de sfeerverlichting zij er ook particuliere bewonersinitiatieven om het straatbeeld gedurende de feestdagen van feestverlichting te voorzien. Dit beleidsplan heeft geen betrekking op deze feestverlichting.

4.4.8 Verlichte buitenreclame

Er zijn in de gemeente Alkmaar ca. 410 stuks verlichte reclameobjecten waarvoor de gemeente concessieverlener is. Deze objecten zijn niet in eigendom van de gemeente maar zijn veelal wel aangesloten op het gemeentelijk OVL-net. Het gaat hier met name om reclames aan lichtmasten en in Abri's, dus niet om gevel-reclame van particulieren/bedrijven.

Het streven naar een 24-uurs economie, zorgt ervoor dat reclame (vanuit de exploitant) ook in de nachtelijke periode wenselijk is. Vanuit de gemeente is het onnodig dat de reclameborden de gehele nacht door blijven branden, immers reclameverlichting mag niet hinderlijk zijn voor het verkeer, zeker in die situatie waarbij de verlichting gedimd wordt gedurende de nachtelijke uren.

Om energie te kunnen besparen kan de verlichting op een vaststaand tijdstip gedoofd worden bijvoorbeeld tussen middernacht en 06.00 uur. Om dit te realiseren kan er in de lichtreclames een tijdklok ingebouwd worden of kan de reclameverlichting gedimd worden.

Ook wordt tegenwoordig LED in lichtmastreclame toegepast. Door gebruik te maken van LED-verlichting kan er veel energie bespaard worden en daarmee ook op de CO2 uitstoot.

ln onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de verschillende vormen van verlichte buitenreclame in Alkmaar. De energiekosten komen voor rekening van de exploitant.

Naast bovengenoemde reclamedragers zijn er ook nog ca. 100 camera's en ca. 200 meetinstrumenten aangesloten op het energienet.

Omdat de reclamebakken zich veelal aan de lichtmasten bevinden of, als reclamezuil, direct in de openbare ruimte, wordt de gemeente als eerste aangesproken voor schade die toegebracht wordt aan derden door de reclameverlichting. ln de concessie-contracten wordt deze aansprakelijkheid volledig bij de concessienemer neergelegd.

Voor de aanleg en exploitatie van de reclameverlichting zijn voorschriften/aanbevelingen opgesteld. De volgende zaken komen hierin aan de orde:

• •

  nieuw aan te brengen reclameverlichting dient duurzaam, milieuontlastend en energiezuinig te zijn.

• •

  verblinding ten gevolge van de reclameverlichting dient uitgesloten te worden (dimmen of uitschakeling gedurende de nachtelijke uren).

• •

  ook om lichtvervuiling te voorkomen en energie te besparen dient de mogelijkheid te bestaan om de reclame 's nachts te kunnen dimmen of uit te schakelen

• •

  de reclameverlichting mag geen hinderlijk object zijn in het verkeer, de aandacht trekken op verkeersgevaarlijke situaties of het uitzicht (verkeerstechnisch) ontnemen.

• •

  de exploitant dient de reclameverlichting, volgens de huidige regelgeving te onderhouden en te inspecteren: zowel op elektrotechnisch als mechanisch gebied.

• •

  lichtmastreclame mag de lichtmast niet beschadigen of overmaats belasten, dat de functionaliteit en de levensduur in gevaar komen: lichtmastreclame mag alleen op hiervoor geschikte masten en op de juiste wijze opgehangen worden.

• •

  de beheerder van de lichtmastreclame wordt als lV-er verantwoordelijk gesteld.

• •

  afspraken ten gevolge van (storm)schade dienen gemaakt te worden voor de afwikkeling van schade.

Deze voorschriften zijn al opgenomen in de twee bestekken billboards en afficheringsborden. Deze bestekken dienen ook als kader voor het nieuwe Reclamebeleid en zal tevens van toepassing zijn op toekomstige concessies.

4.4.9 Lichthinder en lichtvervuiling

Lichthinder en lichtvervuiling krijgen in Nederland steeds meer aandacht. Er zijn verschillende vormen van lichthinder zoals instraling in woningen maar ook het onnodig verlichten van de hemel en verlichting in parken en ecologische zones. Lichtvervuiling door strooilicht8 vormt een verstoring van het leefmilieu.

Bestrijding van strooilicht is niet alleen in het belang van het milieu maar ook in het belang van de economie. Het bevorderen van de veiligheid kan tegenstrijdig zijn aan het leefmilieu.

Door vast te leggen waar de OVL aan dient te voldoen, kan een zo optimaal mogelijke verlichting gerealiseerd worden. Voorbeelden hiervan zijn:

• •

  het vermijden van lichthinder en lichtvervuiling in nieuwe projecten door toepassing van armaturen met vlakke ruiten en een instelbare positie van de lichtbron;

• •

  het verminderen van strooilicht bij OVL door gebruik van spiegels en afscherming om de lichtval daar te brengen waar deze gewenst is;

• •

  het beperken van verlichting in natuurgebieden, hier kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van alternatieven zoals alternatieve wegmarkering.

ln bijlage 2 zijn meer maatregelen opgenomen waar rekening mee gehouden dient te worden bij het plaatsen van verlichting.

4.5 Het beleidsplan

ln voorgaande paragrafen zijn aspecten die van invloed zijn op de OVL aan bod gekomen. ln deze paragraaf wordt aan de hand van de eerder geformuleerde algemene uitgangspunten, de interne en externe analyse en de weergave van het OVL-areaal toegewerkt naar een strategie voor de OVL voor de komende beleidsperiode.

4.5.1 Strategische beslispunten

Om tot een eenduidige beleid te kunnen komen, zijn er een aantal punten waarover we een beslissing zullen moeten nemen .

Achterstallige werkzaamheden lichtmasten

Van lichtmasten die tijdens het vaststellen van beleidsplan nog ouder zijn dan 40 jaar (>1970) veronderstellen wij dat deze in een slechte staat zullen zijn. Er zijn drie opties mogelijk:

Om de verantwoordelijkheid voor de lichtmasten die de technische levensduur hebben bereikt, te kunnen blijven dragen, is er inzicht nodig over de kwaliteit van deze lichtmasten. Dit inzicht is te verkrijgen door het laten uitvoeren van 3-D stabiliteitsmetingen (volgens CROW handboek lichtmasten). Wanneer een lichtmast door meting als voldoende stabiel beoordeeld wordt, krijgt deze de garantie dat de lichtmast nog zeker 5 jaar technisch volstaat mits zich geen schaderijdingen voordoen en wordt de wettelijke aansprakelijkheid afgedekt door de meetinstantie. De 3-D stabiliteitsmetingen (voor masten hoger dan 6 meter) geven duidelijkheid over de stabiliteit van de fundatie, de restlevensduur van de lichtmast en alle zich aan de lichtmast bevindende onderdelen zoals armaturen en bebording. Het gemiddelde percentage lichtmasten dat afgekeurd wordt, ligt rond de 10%.

Door deze meting is de gemeente ingedekt voor het risico van omvallende lichtmasten en kan de investering van het plaatsen van nieuwe lichtpunten verantwoord uitgesteld worden.

Het laten meten van verouderde lichtmasten is goedkoper dan het vervangen van lichtmasten. Hierbij moeten we echter wel opmerken dat het meten elke 5 jaar herhaald moet worden aangezien de meetinstantie een garantie geeft van 5 jaar. Dit zou betekenen dat de kosten ook na de beleidsperiode nog doorlopen.

ln eerste instantie is er kostenvoordeel te behalen door te meten in plaats van te vervangen, nadeel is echter dat het areaal niet verjongd. De kosten worden vooruit geschoven (geen technische ontwikkeling).

Door lichtmasten aan het einde van de levensduur te vervangen door lichtmasten die niet geschilderd hoeven te worden (door de speciale behandeling die ze hebben ondergaan) zullen de onderhoudskosten afnemen.

Om binnen de beleidsperiode alle zaken te realiseren die voor ogen staan, zouden we de lichtmasten die ouder zijn dan 40 jaar binnen 10 jaar moeten vervangen.

Achterstallige werkzaamheden armaturen

Voor de achterstallige werkzaamheden van armaturen hebben we twee mogelijkheden:

ln de algemene uitgangspunten hebben we vastgelegd dat we de OVL energiezuinig, milieuontziend en duurzaam willen beheren. Om dit te kunnen realiseren zullen we moeten investeren in het areaal. Door het vervangen van verlichting aan het einde van de levensduur zal de verlichting in de meeste gevallen minder energie gaan verbruiken, behalve waar op locatie het lichtniveau niet voldoet aan de geldende praktijkrichtlijnen. Bij nieuwe installaties wordt altijd gebruik gemaakt van energiezuinige lichttechnieken waardoor het energieverbruik wordt teruggedrongen en de CO2 uitstoot vermindert.

Een ander positief effect is de afname van de onderhoudskosten, doordat de lampen over het algemeen een langere levensduur hebben, en de toename van de lichttechnische kwaliteit. Het verdient dan ook de voorkeur om de armaturen die ouder zijn dan 20 jaar binnen 5 jaar te vervangen.

Dimmen

Energiebesparing kunnen we bereiken door bijvoorbeeld te dimmen. Om dimmen mogelijk te maken hebben we 2 opties:

Wanneer we gaan dimmen, zullen we rekening moeten houden met de gelijkmatigheid. Wanneer een lamp gedimd wordt naar een lager niveau, is volgens de NPR een hogere gelijkmatigheid noodzakelijk. De mastafstand zal in dit soort gevallen aangepast moeten worden. Dit is financieel geen optie omdat de kosten niet opwegen tegen de energiebesparing. Voor nieuwe aanleg en bij renovatieprojecten kan er in een vroeg stadium rekening gehouden worden met de dimmogelijkheden en kan dit een goede optie zijn voor energiebesparing.

Beheerbestand

Om het beheer van de OVL adequaat te kunnen uitvoeren, is het belangrijk dat we kunnen beschikken over een up- to- date beheerbestand. Ca. 7,5% van het areaal is op het moment nog niet correct geïnventariseerd.

Om de juiste beslissingen te kunnen nemen, is het belangrijk dat we precies

weten hoe het huidige areaal eruit ziet. Dit betekent dat we binnen 5 jaar een geheel actueel beheerbestand moeten hebben.

Standaardisering lichtmasten

Er wordt zo veel mogelijk gestandaardiseerd materiaal toegepast, afgestemd op de wegcategorisering. Bijlagen 8 en 8a zijn hierbij het uitgangspunt. Op deze kaarten wordt voorgesteld om ook in een aantal gebieden buiten het centrum, daar waar het de sfeer versterkt, "historische" masten toe te passen, op het moment dat de huidige masten aan volledige vervanging toe zijn.

Overig

De volgende onderwerpen zijn geen onderwerp van discussie, hierover hebben we reeds een beslissing genomen of we hebben de wettelijke verplichting om hieraan te voldoen:

• •

  Groepsremplace wordt uitgevoerd per wijk. Lampen die maximaal 1 jaar oud zijn, worden elders geplaatst.

• •

  Het schilderen van de lichtmasten vindt plaats via het onderhoudsbestek. Bij vervanging van lichtmasten worden gepoedercoate of met zink behandelde lichtmasten toegepast. Deze masten behoeven niet geschilderd te worden.

• •

  We hanteren een technische levensduur voor lichtmasten van 40 jaar en voor armaturen van 20 jaar.

• •

  Armaturen worden aan het einde van de technische levensduur vervangen.

• •

  Lichtmasten die het einde van de technische levensduur naderen, worden gemeten op stabiliteit. Slechts afgekeurde lichtmasten worden vervangen. Dit is een steeds terugkerend proces.

• •

  We zijn wettelijk verplicht om de installatieverantwoordelijkheid (Bedrijfsinstructie Elektrische lnstallaties )vast te leggen en te voldoen aan de Wet lnformatie Uitwisseling Ondergrondse Netten (WlON).

• •

  Tevens zijn wij wettelijk verplicht om ervoor te zorgen dat de elektrische installaties veilig zijn om aan te werken (NEN 1010, NEN 3140).

• •

  Bij nieuwbouw en reconstructies zal de OVL moeten voldoen aan de NPR 13201-1.

• •

  Het versneld in eigen beheer krijgen van het net.

• •

  lndien rendabel zal LED-verlichting gericht en op maat worden toegepast.

ln bijlage 5A en 5B is een financieel overzicht opgenomen met een raming van de uitgaven die zijn verbonden aan de genomen beslissingen c.q. wettelijke verplichtingen. Tevens zijn er aan de verschillende opties uitgaven verbonden waarmee rekening gehouden zal moeten worden indien er voor de desbetreffende optie wordt gekozen. Het is niet mogelijk om aan elk onderdeel kosten te verbinden aangezien de kosten afhankelijk zijn van aantallen en / of de situatie.

Zodra de gemeenteraad het deel beleid heeft vastgesteld, zullen de delen beheer en realisatie opgesteld worden.