Preventie- en Handhavingsplan Alcohol 2018-2021 Gemeente Enschede

Samenvatting

Dit Preventie- en handhavingsplan Alcohol 2018-2021 bevat de belangrijkste doelstellingen en maatregelen van de gemeente Enschede als het gaat om het terugbrengen van het (excessief) alcoholgebruik onder jongeren en jongvolwassenen, en het tegengaan van alcohol- en horeca gerelateerde overlast en openbare ordeverstoring. Met dit plan voldoet de gemeente aan de verplichting uit artikel 43a van de Drank- en Horecawet.

Doelstellingen

Het gebruik van alcohol door jongeren brengt gezondheidsrisico’s met zich mee, met vaak ernstige, onomkeerbare gevolgen. Uit EMOVO- onderzoek van 2016 door de GGD komt naar voren dat jongeren in Enschede nog vaak alcohol drinken. Enschede wijkt daarin overigens niet af van het landelijk gemiddelde. Er is daarnaast een verschuiving te zien van het drinken van alcohol in cafés/ discotheken naar de huiselijke sfeer. Ook wordt er nog relatief vaak grote hoeveelheden alcohol gedronken (bingedrinken).

Positief is dat de leeftijd waarop jongeren starten met het drinken van alcohol - in lijn met de doelstelling van het Preventie- en Handhavingsplan Alcohol - gestaag hoger wordt.

Uit een in 2016 in opdracht van de gemeente door de UT en STAP uitgevoerd mysteryshopper onderzoek onder alcoholverstrekkers is gebleken dat het nog te gemakkelijk is voor jongeren onder 18 in Enschede om alcohol te kopen, ook in vergelijking met landelijke cijfers. De ernstige gevolgen die dat kan hebben bleek, toen in Limburg een minderjarige dodelijk verongelukte als gevolg van overmatig alcoholgebruik in een jeugdsoos. Deze jeugdsoos werd daarvoor verantwoordelijk gesteld en werd in 2018 veroordeeld door de strafrechter. Het verhogen van het naleefpercentage van de leeftijdsgrens door alcoholverstrekkers als ook het daarop gericht handhaven zal daarom in deze periode extra aandacht krijgen. Het is mede de reden om blijvend in te zetten op de volgende doelstellingen:

• a.

  het uitstellen van alcoholgebruik tot 18 jaar. Om dit te meten zijn verschillende subdoelstellingen benoemd van wat we in 2021 willen bereiken. Zoals een daling van het aandeel jongeren dat (veel) drinkt en een stijging van het aandeel verkooppunten, gedifferentieerd naar branche, dat geen alcohol aan jongeren (onder 18 jaar) verkoopt.

• b.

  het terugdringen van excessief alcoholgebruik onder jongvolwassenen en daaraan gerelateerde verstoringen van de openbare orde.

Evaluatie Drank- en horecabeleid 2014 tot heden

In 2013 zijn de taken op grond van de Drank- en horecawet (DHW) overgeheveld van het Rijk naar de gemeente. Daarnaast heeft de wetgever in 2014 de leeftijd waarop aan jongeren alcohol mag worden verstrekt verhoogd van 16 naar 18 jaar. Onderdeel van de nieuwe DHW is het vaststellen van een Preventie- en Handhavingsplan alcohol (P+H- plan alcohol), waarin de raad eens per vier jaar de kaders van zowel het alcohol preventie- als handhavingsbeleid dient vast te leggen.

In het P+H- plan alcohol uit 2014 zijn de volgende doelen geformuleerd:

- Het uitstellen van leeftijd waarop jongeren alcohol gaan gebruiken

- Het tegengaan van alcohol/horeca gerelateerde openbare ordeverstoringen

Zelfregulering door alcoholverstrekkers (horeca, supermarkten, sportverenigingen, etc). stond centraal bij de naleving van de leeftijdsgrens. Toezichts- en handhavingstaken zijn gerealiseerd door middel van herprioritering van bestaande taken binnen de bestaande formatie, aangeduid als een minimale variant om aan de wettelijke verplichtingen te kunnen voldoen. Deze beleidsuitgangspunten werden o.a. ingegeven door het feit dat door het Rijk bij de overheveling van de DHW- taken naar de gemeente geen middelen beschikbaar zijn gesteld.

Drinkgedrag jongeren

Uit EMOVO- onderzoek van 2016 door de GGD komt naar voren dat jongeren in Twente/ Enschede nog vaak alcohol drinken. Er is daarnaast een verschuiving te zien van het drinken van alcohol in cafés/ discotheken naar de huiselijke sfeer. Ook wordt er nog relatief vaak grote hoeveelheden alcohol gedronken. Het percentage bingedrinken in Enschede is wel gedaald t.o.v. 2011, van 32% naar 22%), en ligt op het landelijk gemiddelde. Positief is ook dat de leeftijd waarop jongeren starten met het drinken van alcohol - in lijn met de doelstelling van het Preventie- en Handhavingsplan Alcohol 2014 - gestaag stijgt.

Alcohol preventiebeleid:

Het alcoholpreventiebeleid wordt vormgegeven door structurele maatregelen (o.a. voorlichting alcoholgebruik in het onderwijs, vroegsignalering door GGD en wijkcoaches, een preventieprogramma voor kinderen van verslaafde ouders). Daarnaast door o.a. jeugdhulp aan verslaafde kinderen tot 18 jaar en doorverwijzing naar alcohalt.

Het aantal aanmeldingen van Enschedese jongeren bij de alcohol poli van MST bedroeg 16 jongeren in 2015 en 13 jongeren in 2016.

Toezicht en handhaving:

In de periode 2014-2017 zijn 188 multidisciplinaire integrale controles (o.a. gemeente, politie, douane, brandweer) verricht waarbij o.a. op naleving van de DHW werd gecontroleerd. Hierbij werden 75 overtredingen geconstateerd en zijn in 13 gevallen bestuurlijke maatregelen getroffen (waarschuwingen en boetes).

Daarnaast werden in samenwerking met de politie controles gedaan waarbij de focus vooral lag op alcohol/ horeca gerelateerde openbare orde verstoringen en het tegengaan van ondermijning. Dit heeft o.a. geleid tot intrekking van 2 horecavergunningen en 3 keer tot (tijdelijke) sluiting van horecagelegenheden.

Mysteryshopper onderzoek:

Ter monitoring van het nalevingsbeleid hebben de Universiteit Twente en STAP (Het Nederlands instituut voor alcoholbeleid) eind 2016 in opdracht van de gemeente een zogeheten mysteryshopper onderzoek uitgevoerd onder alcoholverstrekkers in Enschede. In totaal zijn bij 228 verkooppunten aankooppogingen gedaan door 17- en 18 jarige mysteryshoppers. Het gemiddelde nalevingspercentage van de leeftijdsgrens in Enschede ligt op 21% (landelijk 36%), Met name in de horeca en cafetaria’s blijft het nalevingspercentage ver achter, respectievelijk 2% en 0%. De horecabranche ziet in dat een verbetertraject noodzakelijk is, en heeft in samenwerking met de gemeente en de politie een plan van aanpak opgesteld met als doel het nalevingspercentage binnen een jaar significant te laten stijgen naar tenminste het landelijk gemiddelde nalevingspercentage van de horecabranche (26,6% in 2016) en in de periode daarna naar het landelijk gemiddelde nalevingspercentage van de supermarktbranche (63,3% in 2016). Afspraken hierover zijn neergelegd in het Convenant ‘Naleving Drank- en horecawet/ NIX18 Enschede’ en worden in deze planperiode geealiseerd.

De conclusies uit het mysteryshopper onderzoek geven aanleiding extra aandacht te geven aan dit onderdeel van het drank- en horecabeleid. Tegelijkertijd moet worden geconstateerd dat handhaving van de naleving van de leeftijdsgrens complex en tijdrovend is. Dit heeft te maken met de aard van de te controleren inrichtingen (horeca, sportkantines), tijdstippen waarop controles effectief zijn en de vaststelling van een overtreding (herkenbaarheid van de toezichthouders).

Doelstellingen:

De doelstellingen van het preventie- en handhavingsplan alcohol voor de periode 2018-2021 zijn:

• 1.

  voortzetten van de daling die zich heeft ingezet van het aantal jongeren dat alcohol drinkt. Belangrijke subdoelstellingen zijn:

  • •

    uitstellen van de leeftijd waarop jongeren beginnen met alcohol drinken. Omdat een verschuiving van alcoholgebruik onder jongeren van cafés, disco’s, etc. naar de privésfeer wordt waargenomen, zal de rol van ouders en het onderwijs hierin extra aandacht krijgen;

  • •

    naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar door alcoholverstrekkers. Het nalevingspercentage in Enschede blijft achter bij het landelijke percentage. Het doel is dit percentage in deze planperiode ten minste op het landelijk gemiddelde percentage te brengen.

• 2.

  het tegengaan van alcoholgerelateerde overlast in de openbare ruimte (door jongeren).

Bestaand (wettelijk) instrumentarium

Om de in dit plan benoemde doelstellingen te behalen worden diverse (wettelijke) bevoegdheden ingezet. Er is geen aanleiding deze bevoegdheden anders in te zetten.

Drank- en horecaverordening Enschede 2014

De DHW verplicht de gemeenteraad bij verordening regels vast te leggen om oneerlijke concurrentie van para commerciële instellingen met de reguliere horeca tegen te gaan. Daarnaast heeft de wetgever een aantal extra bevoegdheden in de DHW opgenomen die de gemeenteraad kan hanteren bij de uitvoering van de DHW.

In februari 2014 heeft de gemeenteraad de Drank- en horecaverordening vastgesteld:

Paracommercie

Het voorheen al geldende schenktijdenbeleid voor paracommerciële instellingen wordt onder het nieuwe beleidsplan voortgezet. Verstrekking van alcoholhoudende drank in sportkantines, buurthuizen etc. is toegestaan vanaf één uur voor aanvang tot en met één uur na beëindiging van de activiteiten die passen binnen de doelstelling van de vereniging of instelling.

Daarnaast is in de verordening een verbod opgenomen tot het verstrekken van alcoholhoudende drank tijdens bijeenkomsten van persoonlijke aard en bijeenkomsten die gericht zijn op personen die niet of niet rechtstreeks bij de activiteiten van de desbetreffende rechtspersoon betrokken zijn. Deze beperkingen werden voorheen al als voorschrift aan de vergunning opgelegd en hebben tot doel om oneerlijke concurrentie met de reguliere horeca tegen te gaan.

Happy Hours

In het horecaconvenant “Veilig Uitgaan” is tussen gemeente, politie, justitie en horecaondernemers (VHSE) onder andere opgenomen dat de horeca geen happy hours of “piekuren” organiseert. Deze afspraken worden door vrijwel alle betrokkenen goed nageleefd, waardoor het neerleggen van een verbod op het houden van happy hours niet in de Drank- en horecaverordening is opgenomen. Er is geen aanleiding een verbod op Happy Hours alsnog in de verordening op te nemen.

Toelatingsleeftijd

De DHW biedt de mogelijkheid om branches en/ of gebieden aan te wijzen waar een minimale toelatingssleeftijd geldt om een horecalokaliteit en terrassen te mogen betreden. Op grond van de DHW is het al verboden om alcohol te schenken aan personen jonger dan 18 jaar. Ook is het deze leeftijdsgroep vanaf 1 januari 2013 verboden alcoholhoudende drank bij zich te hebben bij op openbare plaatsen.

Veel Enschedese horecaondernemers (in het uitgaansgebied Centrum) hanteren al een leeftijdsgrens vanwege de doelgroep die zij willen bereiken. Daarbij - eveneens opgenomen in het Convenant ‘Naleving Drank- en horecawet/ Nix 18 Enschede - geven horecaondernemers instructie aan het personeel om bezoekers (dus ook ouders en hun kinderen) te wijzen op verantwoord alcoholgebruik en om de leeftijd te controleren.

Er is vooralsnog geen aanleiding aanvullend verdere beperkingen op te leggen door een minimum toelatingsleeftijd op te nemen in de verordening.

Supermarkten/ slijterijen

Er is geen verbod op prijsacties van supermarkten opgenomen in de verordening. Het effect van een dergelijk verbod wordt gering geacht, mede gezien het feit dat dergelijke prijsacties meestal landelijk georganiseerd worden (dus buiten de invloedsfeer van de lokale supermarkt ligt), makkelijk te omzeilen is en moeilijk handhaafbaar is.

Doelstelling

Als doel wordt gesteld dat de daling die zich vanaf 2003 heeft ingezet wordt voortgezet in de periode die dit plan behelst.

Voor de monitoring op deze doelstelling wordt gebruik gemaakt van de 4-jaarlijkse Emovo-onderzoeken van de GGD.

De cijfers uit 2016 laten een positieve ontwikkeling zien in Enschede t.o.v. 2011. In 2019/2020 wordt opnieuw een EMOVO-onderzoek uitgevoerd. Afhankelijk van de uitkomsten zal het beleid worden bijgesteld.

Het is van belang jongeren en hun ouders bewust te maken van de gevolgen van het alcoholgebruik. Dit doel kent een aantal extra aandachtsvelden:

• •

  de leeftijd waarop jongeren alcohol drinken:

Het percentage scholieren in klas 2 en klas 4 dat in de afgelopen 4 weken alcohol neemt verder af. Het recente alcoholgebruik onder Enschedese jongeren daalde in de periode 2003-2016 van 68% naar 31% en ligt daarmee precies op het landelijk gemiddelde.

• •

  de hoeveelheid alcohol die wordt gebruikt door jongeren in klas 2 en klas 4:

Het percentage binge-drinkers in klas 2 en klas 4 daalt verder. Het percentage jongeren dat 2 keer of vaker binge-drinkt is in 2015 gedaald ten opzichte van 2011 van 32% naar 22% en ligt nu op het landelijk gemiddelde.

• •

  de door jongeren beleefde goedkeuring of onverschilligheid van hun ouders ten aanzien van alcoholgebruik:

In 2016 verbood 29% van de ouders het drinken van alcohol. Ongeveer 18% drinkt thuis alcohol, veelal met goedkeuring van de ouders. Omdat een verschuiving in drinkgedrag van jongeren te zien is van cafés, disco’s, sportkantines naar de privésfeer zal er deze planperiode – samen met ketenpartners - extra aandacht zijn voor de rol van ouders bij het terugdringen van alcoholgebruik onder jongeren.

Het alcoholpreventiebeleid in de periode dat dit plan bestrijkt zal ten minste bestaan uit het continueren van het bestaande preventieprogramma. Ook hier geldt dat de financiële kaders beperkt zijn. Daar waar er (financiële) ruimte is zal extra worden ingezet op voorlichtingscampagnes gericht op ouders, nu naar voren is gekomen dat het alcoholgebruik onder jongeren zich heeft verplaatst van in de horeca en sportkantines naar meer thuis en bij vrienden.

Het preventieprogramma alcohol, voortkomend uit de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid 2013-2016, bestaat uit de volgende maatregelen:

Structureel:

• •

  voorlichting over alcoholgebruik in het onderwijs (2e klas, 1200 leerlingen);

• •

  KVO: een speciaal preventieprogramma voor kinderen (alle leeftijden) van verslaafde ouders. Deze kinderen hebben een verhoogd risico op ontwikkeling van dezelfde problematiek als hun ouders)

• •

  vroegsignalering door de GGD met de 2 contactmomenten op de middelbare scholen

• •

  Vroegsignalering door wijkcoaches

• •

  Monitoring 4-jaarlijks door de GGD met het EMOVO-onderzoek

• •

  Loes-opvoedondersteuning; alcoholgebruik is een vast item bij ouderavonden/cursussen over pubers

• •

  Tactus: consultatie en advies-mogelijkheid voor professionals (leerkrachten, wijkcoaches)

Incidenteel: een programma voor ouders van kinderen met verslavingsproblemen wanneer kinderen zelf geen hulpverlening willen

Jeugdhulp curatief:

Structureel:

• •

  Jeugdhulp aan verslaafde kinderen tot 18 jaar

Nationaal Preventieakkoord

In 2018 is het Nationaal Preventieakkoord vastgesteld waarin samen met o.a. gemeenten (VNG), koepelorganisaties van onderwijsinstellingen, horeca en sportbonden, maatregelen zijn opgenomen om alcoholgebruik met name onder jongeren tegen te gaan. In deze planperiode zal bezien worden in hoeverre daar op lokaal niveau concrete uitwerking aan kan worden gegeven.

Zoals hiervoor aangegeven is in deze planperiode een belangrijk doel het nalevingspercentage van de leeftijdsgrens bij het verstrekken van alcohol aan jongeren (aanzienlijk) te laten stijgen. Voor handhaving in deze planperiode zijn daarom extra middelen gereserveerd.

Met de verenigde commerciële horeca (VHSE en KHN) zijn daarover inmiddels afspraken gemaakt die zijn neergelegd in het Convenant ‘Naleving Drank- en horecawet/ NIX 18 Enschede’. Monitoring van de afspraken vindt plaats aan de hand van mysteryshopper onderzoeken. Doel is om alcoholverstrekkers te trainen en bewustzijn bij te brengen om geen alcohol aan minderjarigen te verstrekken. Het moet ‘normaal’ worden om jongeren naar hun id- bewijs te vragen en weigeren alcohol te verkopen aan personen jonger dan 18.

Ook alle Enschedese Sportbesturen hebben in 2018 een brief gehad met een oproep extra maatregelen te treffen. Mede aan de hand van de mate waarin alcoholverstrekkers (horeca, paracommercie, supermarkten) deze doelstelling zelf realiseren, zal (jaarlijks) worden bepaald op welke branche (of verstrekkers binnen een branche) het handhavingsbeleid zich zal richten. Jaarlijks geeft het college van B&W in het Uitvoeringsprogramma Bestemmen, Vergunnen, Toezichts- en Handhavingstaken de resultaten van de handhavingsacties weer alsook waar de handhavingsactie zich dat jaar zich op zullen richten.

Afhankelijk van hoe de situatie zich ontwikkelt kan worden ingezet op één specifieke (deel)branche van alcoholverstrekkers.

Toezichtmethoden:

Het toezicht op de naleving van het drank- en alcoholbeleid zal tweeledig zijn:

• 1.

  door middel van multidisciplinaire integrale acties (MIA’s)

• 2.

  door middel van themagerichte controles

ad 1 MIA-controles.

Het structurele toezicht op de naleving vindt plaats door middel van (onaangekondigde) MIA-controles. Dit instrument leent zich prima om te beoordelen of de feitelijke situatie in een horecalokaliteit nog overeenstemt met de vergunde situatie (bijv: zijn (de juiste) leidinggevenden aanwezig in het horecabedrijf. Ook kan ter plekke worden gecontroleerd of alcohol aan jongeren onder 18 jaar wordt geschonken. Op jaarbasis kunnen op deze manier circa 60 horecabedrijven (inclusief paracommercie) worden gecontroleerd. Dit is circa 10% van het totale horecabestand.

ad 2. Themagerichte controles

Door middel van themacontroles, op te nemen in Uitvoeringsprogramma Bestemmen, Vergunnen, Toezichts- en Handhavingstaken, kan elk jaar een ander aspect van het drank- en horecabeleid onder de loep worden genomen.

Een thema kan bijvoorbeeld zijn: naleving leeftijdsgrens, sportkantines, evenementen.

De themacontroles zijn altijd gerelateerd aan de in het preventie- en alcoholplan neergelegde doelstellingen en worden bepaald aan de hand van de volgende factoren:

• •

  mate van zelfregulerend vermogen;

• •

  signalen van niet-naleving (bijvoorbeeld vanuit politie, Tactus, onderwijs, maar ook intern);

• •

  resultaten eerdere controles.

Een themacontrole kan gepaard te gaan met consultatie/ voorlichting aan de betrokkenen vooraf, en confrontatie achteraf. Thema-controles worden projectmatig uitgevoerd. Door vooraf te communiceren met betrokkenen zal daar een preventieve werking van uitgaan. De controles zelf zullen onaangekondigd worden uitgevoerd.

Handhavingsstrategie DHW

De handhavingsbevoegdheid van de burgemeester is geregeld in de DHW en de APV.

De Burgemeester heeft in februari 2014 de Handhavingsstrategie Drank- en horecawet vastgesteld, waarin is bepaald op welke wijze wordt opgetreden tegen overtredingen van de DHW. De sancties variëren van een waarschuwing, boetes tot intrekking van de horecavergunning, afhankelijk van de ernst van overtreding en of er sprake is van herhaling. Gelijktijdig met de vaststelling van dit beleidsplan is de Handhavingsstrategie DHW geactualiseerd.

Terugdringen alcohol gerelateerde verstoring van de openbare orde

(Overmatig) alcoholgebruik gaat vaak gepaard met overlast. De gemeente Enschede werkt nauw samen met politie en justitie om dit tegen te gaan. In de Gemeentewet en de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) zijn daarvoor een aantal specifieke maatregelen opgenomen en ingezet die de burgemeester kan inzetten: Het verbod op openlijk drankgebruik (op aangewezen plekken), het verbod op samenscholing en het zonder redelijk doel aanwezig zijn in publieke ruimten, cameratoezicht en maatregelen tegen baldadigheid.

Daarnaast zet de burgemeester zijn bevoegdheden om de openbare orde en veiligheid in het uitgaansgelegenheden te handhaven in. Zo volgt tijdelijke sluiting wanneer in of vanuit een horeca inrichting stelselmatig de openbare orde wordt verstoord, en wordt de horecavergunning ingetrokken wanneer er ernstig gevaar voor de openbare orde en veiligheid dreigt.

Naast deze juridische maatregelen trekt de gemeente samen op met de betrokken partners, de horeca, winkeliers en bewonerscommissies, Tactus) om overlast veroorzaakt door jongvolwassenen - als gevolg van middelengebruik - te voorkomen en terug te dringen.

Convenant Veilig Uitgaan

In de paragraaf over horeca is hier al kort op ingegaan. Dit convenant - waarbij de binnenstad-horecaondernemers nauw betrokken zijn - richt zich, naast het streven om alcoholmisbruik terug te dringen, vooral ook op het tegengaan van (alcohol gerelateerde) verstoring van de openbare orde en uitgaansgeweld in de binnenstad. Hiertoe is een groot aantal maatregelen opgenomen, bijvoorbeeld omtrent huisregels en deurbeleid. Deze maatregelen dragen dus bij aan de doelstelling van de DHW om alcohol gerelateerde verstoring van de openbare orde terug te dringen Op dit moment wordt gewerkt aan een actualisering van het convenant.

Keurmerk Veilig ondernemen

Het Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO) is een samenwerkingsverband tussen ondernemers, politie, gemeente en andere partijen, waarbij op een gestructureerde manier criminaliteit en overlast in winkelgebieden aangepakt wordt.

Tijdens gesprekken met (supermarkt)ondernemers is naar voren gekomen dat het KVO op wijk/ winkelcentrumniveau een rol kan spelen bij het bestrijden van alcohol gerelateerde overlast. Een aantal stadsdelen kent al een KVO-werkgroep voor winkelgebieden, waarin ondernemers(verenigingen) onderling tot afspraken komen om het leefklimaat in het winkelgebied te verbeteren. DHW- gerelateerde thema’s als toezicht op alcoholverkoop aan jongeren en voorkomen van alcohol gerelateerde overlast passen als thema binnen de agenda van deze werkgroepen. Vanuit de stadsdelen wordt hierover de regie gevoerd.

Evaluatie

Als het nodig is gebruiken we nieuwe inzichten, verkregen door (landelijk/ lokaal) onderzoek, voor bijstelling van dit plan.

In het jaarlijks door het college vast te stellen Uitvoeringsprogramma Bestemmen, Vergunnen, Toezichts- en Handhavingstaken zal worden aangegeven waar de prioriteiten liggen bij handhaving van de DHW. Die prioriteiten worden (mede) bepaald aan de hand van de kaders van dit beleidsplan en de resultaten van handhavingsacties in het voorafgaande jaar.