Bomenplan gemeente Leusden 2012-2021, module C: Technische kwaliteitseisen

1. Planten volgens technische eisen

‘Geen bomen planten die er eigenlijk niet kunnen staan’, klinkt als een open deur, maar is een belangrijk uitgangspunt. Technische en ruimtelijke criteria zijn weliswaar niet wettelijk of juridisch vastgelegd, maar geven wel vanuit vakkennis en ervaring aan wat de kansen van een boom op een bepaalde locatie zijn. Een boom die als jonge boom uitstekend past, maar bij het volwassen worden onherroepelijk problemen oplevert, kan beter op voorhand niet worden geplant. Om dergelijke problemen te voorkomen, werken wij met basisrichtlijnen. Omdat de grootte-orde van bomen een belangrijk gegeven is bij de toepassingsmogelijkheden, lichten we dit kort toe. In onderstaande tabel staan de maten van de verschillende boomgroottes in volwassen toestand. Voor meer informatie verwijzen wij naar het HIOR.

Tabel 1. Afmetingen boomgroottes

Eisen HIOR

Het HIOR geeft aan welke eisen worden gesteld als bomen worden geplant in de hoofdbomenstructuur. Die richtlijnen zijn dus gebaseerd op de ambitie om de bomen een levensduur van minimaal zestig jaar te garanderen.

Tabel 2. Bomen in de hoofdbomenstructuur

Wenselijk

De hoeveelheid doorwortelbare ruime is van cruciaal belang voor bomen. De eisen gesteld in het HIOR zijn absolute minimumeisen. Deze worden gerealiseerd bij aanplant van de boom. Bij reconstructies in latere fasen kan doorwortelbare ruimte kwalitatief of kwantitatief worden verbeterd. Daarom is in bovenstaande tabel ook de wenselijke hoeveelheid aan de tabel toegevoegd. Dat betreft de hoeveelheid doorwortelbare ruimte die in de eindfase van de boom beschikbaar moet zijn.

Wijken

In woonwijken ligt die ambitie lager. De omlooptijden zijn er korter en er worden meer bomen van een lagere grootte-orde aangeplant. Bij het aanplanten van bomen in wijken zullen bovenstaande eisen worden bijgesteld aan de verwachting die aan de desbetreffende bomen worden gesteld.

2. Bomen weglaten

Het weglaten van bomen versterkt de beleving van de bomen die er wel staan. Het beleven van een open landschap of een stenige en stedelijke wijk kan een contrast oproepen met besloten of bosachtige delen en met dorpse en lommerrijke straten. Deze contrasten kunnen in de beleving van een dorp of landschap zeer waardevol zijn.

3. Kwaliteit gaat voor kwantiteit

Beter één grote boom dan meerdere kleine. Bomen van de eerste grootte kunnen uitgroeien tot imposante, grote en monumentale bomen. Kleinere bomen zijn over het algemeen sneller versleten en worden eerder vervangen. De meest waardevolle bomen in de openbare ruimte zijn vaak oude, grote en monumentale bomen. Ook in straatprofielen wordt de voorkeur gegeven aan één rij grote bomen boven toepassing van twee rijen kleinere bomen.

Foto 1. Eén markante boom kan meer beeld bepalen dan vele kleine

4. Planten in open grond

Bomen bij voorkeur in beplanting of gras planten. Ongeacht de groeiplaatsverbeteringen bij bomen in verhardingen, blijven bomen beter groeien als ze in beplanting of gras staan. De betere vochthuishouding, beluchting van de wortels en het ontbreken van (te) grote druk zorgen voor betere groeiomstandigheden en bieden meer mogelijkheden tot het uitgroeien van een boom. Een standplaats in gras heeft wel het nadeel dat het gevaar op stambeschadigingen bestaat door onzorgvuldig maaiwerk.

5. Soortkeuze

Een juiste soortkeuze voorkomt veel problemen.

5a. Soortkeuze in relatie tot omgeving

Kennis van boomsoorten en hun eigenschappen is onmisbaar. Enkele belangrijke aandachtspunten bij soortkeuze zijn:

• •

  Grondsoort: Een beuk groeit bijvoorbeeld niet in klei.

• •

  Gevoeligheid voor strooizout: langs de gestrooide wegen worden geen bomen toegepast die daar niet tegen kunnen.

• •

  Passend bij het landschapstype (als bomen worden geplant in het buitengebied).

• •

  Opkronen: Binnen de stedelijke omgeving moeten veel bomen opgekroond worden. Diverse soorten zijn moeilijk op te kronen.

• •

  Ziekten en plagen: Er zijn soorten die veelvuldig last hebben van ziekten of plagen. Denk hierbij aan iepziekte, druipen (linde), bloedingziekte (paardenkastanje). Het beheersen van ziekten en plagen kost extra geld. Uitval van bomen is ongewenst, zeker in de structuren. Druipende bomen worden niet toegepast op plekken met een verblijfs- of stallingsfunctie. Denk aan terrassen, (school-)pleinen en parkeerplaatsen.

• •

  Vruchtdracht en bloesem: Soorten die veel insecten aantrekken, worden niet aangeplant bij peuterspeelzalen, scholen en maneges.

• •

  Giftige soorten, soorten met stekels: Gevaarlijke soorten worden niet aangeplant bij peuterspeelzalen, scholen en maneges.

• •

  Groeivorm en grootte: Sommige bomen worden breed. Dit kan in een park, maar leidt in een smalle straat tot problemen.

• •

  Takbreukgevoeligheid: Deze bomen worden niet toegepast op plekken met een hoog risico. Denk aan de hoofdstructuren en (school-)pleinen.

• •

  Bewortelingspatroon: vlakwortelende soorten kunnen eerder verhardingsopdruk geven.

• •

  Vermeerderingsmethode: soorten die veel wortelopslag of zaailingen geven, passen wij niet toe in extensief beheerde plantsoenen of bermen. Denk bijvoorbeeld aan populieren of acacia’s.

Het Leusdens beleid is gericht op biodiversiteit, het benutten van ecologische potenties en risicospreiding. Een ruim sortiment is dus wenselijk. Er wordt per project bekeken welke boom waar het beste past binnen de randvoorwaarden van het HIOR en het bomenbeleid. Binnen de structuren wordt gekozen voor zekerheid. Het is daar immers erg ongewenst dat bomen uitvallen of ziektes gaan vertonen. Daar worden alleen bomen toegepast waarvan bekend is dat ze duurzaam zijn. Buiten de structuren is meer ruimte voor experimenteren met soorten.

5b. Duurzaamheid soort

Wat betreft de soortkeuze wordt gestreefd naar een soort die wat duurzaamheid betreft past bij de levensduur van de omgeving. Daarmee wordt bij (her)inrichtingen bijvoorbeeld gedoeld op boomsoorten die tegelijk met of eerder dan de woningen aan het einde van hun levenscyclus zijn. Bij het planten van bomen in bijvoorbeeld parken en hoofdstructuren wordt uitsluitend voor duurzame soorten gekozen. Te denken valt aan (resistente) iepen, lindes, eiken, robinia’s en andere soorten die lang mee gaan.

5c. Vrucht en bloesem

Bij vruchtdragende en bloesemdragende bomen geldt een beperking ten aanzien van het planten in verharding in verband met de overlast en de bijkomende kosten om de beeldkwaliteit op orde te houden.

6. Vormbomen

Leibomen, gekandelaberde bomen, knotbomen en bomen met andere specifieke vormen hebben extra beheer nodig. Het snoeien en begeleiden veroorzaakt gedurende het gehele leven van de boom een extra kostenpost. Daarom dienen deze vormbomen alleen te worden toegepast waar een dergelijk intensiever beheer verantwoord is, zoals in centrumgebieden, bij monumenten of op specifieke locaties. Het knotten of kandelaberen van bomen als maatregel om overlast of klachten te bestrijden, moet worden voorkomen. De basis is dat een boom moet kunnen uitgroeien. Bestaande vormbomen worden onderhouden, maar aan het einde van de levensduur in principe niet herplant. Zo zorgen wij via de geleidelijke weg voor een afname van het aantal vormbomen in onze gemeente.

7. HIOR-profielen

In de onderstaande tabel zijn de profielen weergegeven zoals ze ook in het HIOR zijn verwoord. Daarachter staan de aandachtpunten die bepalend zijn voor de soortkeuze. Het HIOR geeft ook een indicatie van boomgroottes. Dit is slechts een richting. In de praktijk zal in elke situatie worden beoordeeld welke boomgrootte passend is.

Tabel 3. Tabel bomen per HIOR-profiel

1. Kiezen voor inpassen, verplanten of rooien

Monumentale en structuurbomen

Ook hier geldt weer dat wij bewust kiezen. De status van een boom bepaalt mede of wij energie willen steken in het inpassen van een boom. Monumentale bomen en structuurbomen zijn voor Leusden zeer waardevol. Wij streven naar behoud en ontwikkeling van die bomen. Deze zullen dan ook bijna altijd worden ingepast. Voorwaarde is natuurlijk dat de kwaliteit van de bomen dat rechtvaardigt.

Wijkbomen

De bomen in de wijken mogen een kortere omlooptijd hebben. Zie hiervoor ook het bomenstructuurplan. Bij renovatie van de openbare ruimte, zal dan ook vaak gekozen worden voor het vervangen van de bomen. Voor de variatie is het echter wenselijk dat leeftijdsverschillen bestaan. Daarom beoordelen wij binnen elk plan of bomen in aanmerking komen voor inpassing. Daarbij wordt gekeken naar technische kwaliteit, maar ook de wensen van burgers spelen hier een rol.

Bomen in wijken kunnen worden ingepast als aan onderstaande basiseisen wordt voldaan. In volgorde van belangrijkheid:

• 1.

  De levensverwachting van de boom bedraagt minimaal dertig jaar (uitgaande van de omstandigheden in het nieuwe plan).

• 2.

  De boom in zijn toekomstige omvang (dus na dertig jaar) geeft geen aanleiding om problemen te verwachten (denk aan verhardingsopdruk, het raken van gevels).

• 3.

  De boom staat op minimaal 2 m afstand van een perceelgrens.

Daarnaast gelden als aanvullende voorwaarde:

• •

  De boom zelf betekent een meerwaarde voor het nieuwe plan.

Elk project start dan ook met het in kaart brengen van de basisinformatie van de bomen. Het resultaat is een kaart waarop duidelijk staat aangegeven:

• •

  boom zeker te behouden (omwille van beleid: monumentaal of structuurboom);

• •

  boom mogelijk te behouden (technisch mogelijk, keuze aan bewoners en ontwerper);

• •

  boom niet te behouden (technisch onmogelijk of onverantwoord).

Bij bomen die (mogelijk) te behouden zijn, wordt aangegeven wat de beschermde zone is van die bomen. Dat is de zone waar zeker geen werkzaamheden mogen plaatsvinden. Dit is een harde voorwaarde om de inpassing succesvol te laten zijn.

Als burgers worden betrokken bij planvorming, zijn bovenstaande voorwaarden leidend. De gemeente bepaalt welke bomen in aanmerking kunnen komen voor inpassing. Burgers mogen vervolgens hun mening geven over het aantal in te passen bomen. De ene buurt hecht meer waarde aan bomen dan de andere. Die lokale verschillen mogen er zijn en zullen worden meegewogen in het planproces.

2. Toetsen haalbaarheid

Als bekend is welke bomen voor inpassing in aanmerking komen én het ontwerp bekend is, wordt een haalbaarheidstoets gedaan. Hierbij wordt gekeken of het voorgenomen plan en de inpassing van de boom conflicten opleveren. Wij zetten hiervoor een bomeneffectanalyse (BEA) in.

In een BEA wordt beoordeeld of de boom in het perspectief van het voorgenomen project duurzaam behouden kan blijven, in zijn huidige verschijningsvorm en standplaats. Een BEA moet worden uitgevoerd door een deskundig boomverzorger of boomtechnisch adviseur. De resultaten van deze beoordeling kunnen vervolgens worden meegenomen in de besluitvorming rond het project. De BEA is toe te passen op allerlei werken, zoals bouwwerken, reconstructies van wegen en rioleringen of de aanleg van kabels en leidingen.

Toepassing van een BEA is echter niet altijd zinvol. Bijvoorbeeld wanneer de boom in slechte conditie verkeert of geprojecteerd staat in de toekomstige bouwput. De BEA is met name inzetbaar als twijfel bestaat of de uitvoering van het project negatieve gevolgen zal hebben voor de boom. Daarnaast geeft een BEA alternatieven aan. Dat kan bijvoorbeeld een ontwerpaanpassing zijn, of een advies een boomvriendelijkere materialisatie. Uit een BEA kan dus blijken dat een boom toch niet inpasbaar is in het voorgenomen ontwerp. Als ook de alternatieven geen oplossing bieden, moet de gemeente een keuze maken voor:

• •

  het rooien van de boom zodat het ontwerp toch doorgang kan vinden;

• •

  het aanpassen van het ontwerp ten gunste van de boom.

Als uit een BEA blijkt dat een boom niet duurzaam behouden kan blijven, wordt altijd een keuze gemaakt. Wij laten geen ontwerp doorgang vinden waarin een boom gespaard blijft waarvan wij verwachten dat dit problemen gaat opleveren.

3. Boombeschermingsplan

Bouw- of graafwerkzaamheden kunnen ernstige nadelige gevolgen hebben voor de conditie van bomen. Hierbij valt te denken aan werkzaamheden als graven, bouwen, bronneren, opstallen, het opslaan van materiaal en werken aan kabels en leidingen. Om de bomen tijdens werkzaamheden te beschermen, stellen wij een boombeschermingsplan op. Op een boombeschermingskaart ligt vast:

• •

  Welke bomen worden ingepast, met weergave van hun kroonprojectie en exact ingemeten stamvoet.

• •

  De beschermde zone van elke in te passen boom. Dit is de zone waar absoluut geen werkzaamheden mogen plaatsvinden. Deze zone kan kleiner zijn dan de kroonprojectie, maar moet door een boomdeskundige worden bepaald!

• •

  De boombeschermende maatregel bij elke boom. Denk aan het plaatsen van bouwhekken, het aanbrengen van stamommanteling en het leggen van rijplaten. Maar ook het opkronen om de uitvoering van het plan mogelijk te maken kan hierbij horen.

De kaart met het boombeschermingsplan is net zo belangrijk als de kaart met het nieuwe ontwerp. Beide kaarten maken dan ook deel uit van het bestek. Zie hoofdstuk 5

5.1 Aanplant bomen

Standaard van CROW

Bij elk bestek wordt de meest actuele Standaard van het CROW van toepassing verklaard. Hiermee is de realisatie van goede kwaliteit geborgd. Een belangrijke bepaling in de nieuwste Standaard (2010) is de plantgarantie. Door deze voor te schrijven in de bestekken, borgen wij dat beplanting goed wordt aangeplant en de juiste nazorg krijgt.

KBB van NOCB

De Kwaliteitseisen Beheerrichtlijnen Boombeheer (KBB) geven een compleet overzicht van onderwerpen die te maken hebben met boombeheer. Het verschil met de Standaard is de mate van uitwerking. Waar het CROW vooral het resultaat borgt, legt de KBB andere zaken vast. KBB geeft meer sturing aan methoden, boomtechnische verantwoorde keuzes, de inzet van materialen en middelen.

RAW-bestek

De KBB wordt als aanvulling op de Standaard gebruikt. Daar waar de Standaard tekort schiet, worden eisen uit de KBB in deel 3 van de bestekken opgenomen.

Werkomschrijving

Is sprake van een ander soort werkomschrijving? Dan worden de eisen uit de KBB van toepassing verklaard.

Overwegingen

Los daarvan moet bij elk bestek worden nagedacht over de volgende onderwerpen. Deze kunnen de succes- of faalfactor van de aanplant mede bepalen. Bij twijfel wordt een boomdeskundige om advies gevraagd.

• •

  drie tot vijf jaar nazorgcontract (beeld, gezondheidstoestand, snoei);

• •

  plantlocatie, onder en bovengrondse ruimte, substraten, schimmels, bacteriën en mycorrhizae;

• •

  planten zelf, snoeien, plantgat, plantdiepte, draad- of wortelkluit, verankeringsmethode, watergeefsysteem, beluchtingssyteem, bescherming en plantmoment;

• •

  water geven direct na aanplant.

5.2 Bescherming bestaande bomen

Als in een plan bestaande bomen worden ingepast, is het belangrijk dat ze goed worden beschermd. Bescherming tegen schades, maar ook bescherming tegen verdrogen en verdrinken. Het boombeschermingsplan (zie ook hoofdstuk 4) geeft aan hoe bescherming moet worden geregeld. Dat plan maakt daarom integraal onderdeel uit van het bestek. In het bestek komen beschermende maatregelen op verschillende plekken terug:

• •

  De boombeschermende maatregelen worden genoemd in deel 1.

• •

  De boombeschermende maatregelen worden als resultaatsverplichting opgenomen in deel 2.2

• •

  Aanvullende voorwaarden en boeteclausules worden uitgewerkt in deel 3.

• •

  De boombeschermingstekening hoort bij het bestek.

Bij elk bestek wordt de poster ‘Boombescherming tijdens de uitvoering’ als bijlage gevoegd (zie bijlage 1).Daarmee wordt het voor uitvoerenden in één oogopslag duidelijk wat wel en niet is toegestaan bij bomen.